Bursa Knife and other Knives

Bursa Knife from "Bought, Borrowed & Stolen: Recipes and Knives from a Travelling Chef"
Conran Octopus, 2011 (paperback June 2013) 
Allegra McEvedy MBE. Chef, writer & broadcaster Described by The Independent as “a caterer with a conscience”.

Allegra McEvedy has been cooking professionally for over 20 years, working her way through a clutch of London’s best restaurants as well as an eighteen month spell in the States. Over that time she developed the philosophy that she continues to live and work by: that there are more ways for a chef to make a difference than by winning Michelin stars, and good food should be available to everybody. 

Bursa knife manufacturing was started by Balkan immigrants after the Russian War of 93 (93 harbi)  

The “Bursa Arnavut Çakısı“, literally the “Albanian Knife of Bursa“, is a pen knife that Albanian immigrants brought with them to the Turkish city of Bursa in the 1990’s. Little can be found online about this knife, but there are knife makers in Bursa, like Süleyman Güney, who are still crafting these knives. In fact, this knife is still an essential part of the cutlery in Bursa to this day. 

Some characteristics about the “Bursa Arnavut Çakısı“: The handling is made of horn (specifically, ram horn) The number of stars on the knife identifies the size The knife maker’s name appears on the blade.

Bosnian Traditional Bichaq 

These knives were made in the 18th and 19th centuries, in Sarajevo, Foča and other Bosnian cites. Although some of them possess unique and unusual variations, most of them are of the same design. 

Pictured: 19th Century Bosnian Bichaq Sarajevo Dagger 

The bichaq is a single-edged dagger of Turkish origin. It is widespread in areas controlled by the Ottoman Empire and its close neighbors. The blade of this knife is either straight, holds a slight forward curve, like a short yataghan, or very rarely a backwards curve, like a jambiya. This knife and others were made at the end of 19th century. They were often sold as souvenirs to officers of the Austro-Hungarian Empire who invaded Bosnia at the time. The principal centers of production were Sarajevo and Foca.



Greek Lefkaditiko Knife This classic greek knife is from a small island called Lefkada, You can find more pictures here (greek website). 

Greek Cretan Knife A traditional knife from Crete. This knife appeared in the late 18th century, and the art of making it flourished throughout the 19th century and early 20th century.

SOURCE:  AROUND EUROPE IN 47 KNIVES: THE MOST ICONIC KNIVES IN EUROPE

Mavi Boncuk |

Bıçak: knife EN[1] oldTR biç-/bıç- +gAk → biç- oldTR kınğırak (et bıçağı TR; meat knife EN). biçek/bıçak [ Divan-i Lugat-it Türk, 1070] Bel bıçağı, et bıçağı, kıyma bıçağı, kaymak bıçağı, pastırma bıçağı, börek bıçağı, bekçi bıçağı , kasap bıçağı. from oldTR[ Kaşgarî, Divan-i Lugati't-Türk, 1073] biçek: as-sikkīn [bıçak] (...) as-sayf [kılıç]; oldTR: [ Kutadgu Bilig, 1069] bıçaḳ tartma anda kötürme süŋük [bıçak çekme orda ve kemik taşıma oldTR bıçak/biçek kesme aleti oldTR *bıçġak < ETü bıç- +(g)Ak

Oldest source: biçek/bıçak "aynı anlamda" [Divan-i Lugat-it Türk (1070)]

Hançer: dagger EN[2] fromAR ḥancar حنجر kısa savunma bıçağı Aramaic χangərā חנגרא a.a. (= Sogdian χangar a.a. )  dagger[1], knife [2] [ Dede Korkut Kitabı, c.1400] Basatuŋ χançeri varıdı; edügünü yardı from Arabic ḥancar حنجر kısa savunma bıçağı TR; short defensive knife EN; from Aramaic χangərā חנגרא Sogdian χangar) Oldest source: [Dede Korkut Kitabı (before c. 1400) : Basatuñ hançeri varıdı; edügünü yardı]

Kama: dagger EN[2] ARM kam գամ çivi. Nail EN
Oldest source: kamamak "perçinlemek" [TDK, Tarama Sözlüğü (before c. 1600)]
kama "büyük çivi, ağaç takoz" [ Meninski, Thesaurus (1680) ]
kama "bir nevi hançer" [Ahmet Vefik Paşa, Lugat-ı Osmani (1876)]

Falçata: fromIT falcietto [dim.] orak IT; LAT falx, falc- orak, tırpan
Oldest source: falçeta "bir tür bıçak" [ Kamus-ı Türki (1900) ]

Çakı: knife[1], pocket knife ENfromTR çak- +Ig → çak- Oldest source: çakı "açılıp kapatılabilen bıçak" [Ahmet Vefik Paşa, Lugat-ı Osmani (1876)] 

Orak: Sickle EN [3] oldTR orğak oldTR or- biçmek +gAk 
Oldest source: orğak "ot biçme aleti" [Divan-i Lugat-it Türk (1070)] 

Ustura: bıçak ağzı; blade EN [4] fromFA usture اوستره sakal traşı için kullanılan keskin bıçak oldFA (Pehlevi/Parthian) avēstarak. Oldest source: ustura [ Filippo Argenti, Regola del Parlare Turco (1533) ] üstüre vulg. ustura [ Meninski, Thesaurus (1680)]

Kılıç: sword EN [5]oldTR kılıç oldTR *kı- +? → kır- Oldest source: kılıç "sama meaning" [Orkhun monuments (735)]

Pala: fromIT pala shovel (di remo, ventilatore, elica) blade; (di ruota) paddle
1. kürek, 2. kürek şeklinde enli kılıç LAT pala bahçe veya kayık küreği Oldest source: "küreğin yassı kısmı" [ Kahane & Tietze, The Lingua Franca in the Levant (1574) : sudan ateş çıkarur şiddet-i darbla palası ] 

Yatağan: TR yat- +AgAn → yat- Oldest source: "1. yatkın, eğimli, 2. kavisli kılıç" [TDK, Tarama Sözlüğü (before c. 1600)]

[1] Knife (n.): late Old English cnif, probably from Old Norse knifr, from Proto-Germanic *knibaz (cognates: Middle Low German knif, Middle Dutch cnijf, German kneif), of uncertain origin. To further confuse the etymology, there also are forms in -p-, such as Dutch knijp, German kneip. French canif "penknife" (mid-15c.) is borrowed from Middle English or Norse.

[1] [2] knife|dagger (weapon) A stabbing weapon, similar to a sword but with a short, double-edged blade. Probably from Old French dague (1229), related to Occitan, Italian, Spanish daga, German Degen, Middle Low German dagge (“knife's point”), Old Norse daggardr, Welsh dager, dagr, Breton dac, Albanian thikë (“a knife, dagger”), thek (“to stab, to pierce with a sharp object”).

In English attested from the 1380s. The ultimate origin of the word is unclear. Grimm suspects Celtic origin. Others have suggested derivation from an unattested Vulgar Latin *daca "Dacian [knife]", from the Latin adjective dācus. Chastelain (Dictionaire etymologique, 1750) thought that French dague was a derivation from German dagge, dagen, although not attested until a much later date).

The knightly dagger evolves from the 12th century. Guillaume le Breton (died 1226) uses daca in his Philippide. Other Middle Latin forms include daga, dagga, dagha, dagger, daggerius, daggerium, dagarium, dagarius, diga; the forms with -r- are late 14th century adoptions of the English word). OED points out that there is also an English verb dag (“to stab”) from which this could be a derivation, but the verb is attested only from about 1400.


Relation to Old Armenian դակու (daku, “adze, axe”) has also been suggested.

[2] Dagger (n.) : late 14c., apparently from Old French dague "dagger," from Old Provençal dague or Italian daga, which is of uncertain origin; perhaps Celtic, perhaps from Vulgar Latin *daca "Dacian knife," from the Roman province in modern Romania. The ending is possibly the faintly pejorative -ard suffix. Attested earlier (1279) as a surname (Dagard, presumably "one who carried a dagger"). Also compare dogwood. Middle Dutch dagge, Danish daggert, German Degen also are from French.

See also: poniard, rondel, stiletto

A MASONIC NOOSE AND PONIARD

Poniard (n.) 1580s, from Middle French poinard (early 16c.), from Old French poignal "dagger," literally "anything grasped with the fist," from poing "fist," from Latin pungus "fist," from PIE root *peuk- (see pugnacious). Probably altered in French by association with poindre "to stab." Compare Latin pugnus "fist," pugio "dagger." As a verb from c. 1600.
Rondel: A rondel dagger /ˈrɒndəl/ or roundel dagger was a type of stiff-bladed dagger in Europe in the late Middle Ages (from the 14th century onwards), used by a variety of people from merchants to knights. It was worn at the waist and might be used as a utility tool, or worn into battle or a jousting tournament as a side-arm.

Stiletto (n.) 1610s, "short dagger with a thick blade," from Italian stiletto, diminutive of stilo "dagger," from Latin stilus "pointed writing instrument" (see style (n.)). Stiletto heel first attested 1953.

[3] sickle (n.) Old English sicol, probably a West Germanic borrowing (Middle Dutch sickele, Dutch sikkel, Old High German sihhila, German Sichel) from Vulgar Latin *sicila, from Latin secula "sickle" (source also of Italian segolo "hatchet"), from PIE root *sek- "to cut" (see section (n.)). Applied to curved or crescent-shaped things from mid-15c. Sickle-cell anemia is first recorded 1922.

[4] blade (n.) Old English blæd "a leaf," also "a leaf-like part" (of a spade, oar, etc.), from Proto-Germanic *bladaz (source also of Old Frisian bled "leaf," German Blatt, Old Saxon, Danish, Dutch blad, Old Norse blað), from PIE *bhle-to-, suffixed form (past participle) of root *bhel- (3) "to thrive, bloom." Extended in Middle English to the broad, flattened bone of the shoulder (c. 1300) and the cutting part of knives and swords (early 14c.). The modern use in reference to grass may be a Middle English revival, by influence of Old French bled "corn, wheat" (11c.), which is perhaps from Germanic. The cognate in German, Blatt, is the general word for "leaf;" Laub is used collectively as "foliage." Old Norse blað was used of herbs and plants, lauf in reference to trees. This might have been the original distinction in Old English, too. Compare leaf (n.). Of men from 1590s; in later use often a reference to 18c. gallants and dashing rakes, but the original exact sense, and thus signification, is uncertain. 

[5] sword (n.) Old English sweord, swyrd (West Saxon), sword (Northumbrian) "sword," from Proto-Germanic *swerdam (source also of Old Saxon, Old Frisian swerd, Old Norse sverð, Swedish svärd, Middle Dutch swaert, Dutch zwaard, Old High German swert, German Schwert "a sword"), related to Old High German sweran "to hurt," from *swertha-, literally "the cutting weapon," from PIE root *swer- (3) "to cut, pierce." Contrast with plowshare is from the Old Testament (Isaiah ii.4, Micah iv.3). Phrase put (originally do) to the sword "kill, slaughter" is recorded from mid-14c. An older Germanic word for it is in Old Saxon heoru, Gothic hairus "a sword."

Lolo | Temaşa-i Dünya

19th century marks the time when ‘novel’ enters from west into Turkish and Greek literature. At that time, Ottoman and Greek societies were at the brink of very diverse historical and social changes. Temaşa-i Dünya ve Cefakâr u Cefakeş, among the first novels published in the Ottoman Empire is not a genuine novel in the proper sense. Evangelinos Misailidis Efendi from Kula, re-edited Polyapthis, the Greek novel written by Grigorios Paleologos at Athens in 1839, and published Temaşa-i Dünya as if it was his original work in Istanbul in 1871–72. This article will investigate why a novel written for the Greeks has an impact on the readers who live within the boundaries of the Ottoman Empire, and the transition it had during Temasa-i Dunya.

Evangelinos Misailidis[1] | Temaşa-i Dünya (1871-2)[2]

“İslâmlar, millet tefrik etmeksizin her gelen misafire aynı üzere taam da tertip ederler ve bir âdem cebinde 5 parası olmadığı takdirde kâffe-i Türkiye’yi sefa-i hatırla seyahat edebilirler. Evropa’da ise parasız on adım atmanın ihtimali yoktur ve insan acından nasıl ölür idüğini seyr ü temaşa ederler. Öbür taraftan, hayvanlara kudretlerinden ziyade yüklenmesin diye hayvanperver şirketleri [filozoos eteria] teşkil ederler. Evropa’nın medeniyeti bu mudur? Bu suretle yaşasın Türkiye! Evropa’da birinin çocuğuna kazaen bir şamar vursan, yakayı kurtarmanın ihtimali yoktur. Türkiye’de ise, bir İslâmın kazaen çocuğunu öldürsen de, ‘Ocağına sığındım’ deyü hanesine iltica eylesen, ‘Takdir-i ilahi böyleymiş diyerek, merhamet edüp affeder.’ ” (T:494). 

“Vaktiyle Galata camisine bir domuz girmiş olmağ ile, imamlar döverek çıkarırken, bir Bektaşi dervişi rast olup, ‘Niçin döversiniz zavallı domuzu?’ deyü tektir etmiş, imamlar dahi ‘Derviş baba, camiye girdi, camiye’ cevap ettikte, bilse girmez ya, işte ben bilirim de girmem." 

‘Elbette, Yunanlılar da Tanzimatın lezzetini alsalar, serbestiyetin kadr-ü kıymetini de tanırlar. Bu da vakitlere muhtaçtır,’ dedim ve bu suretle Kir Stefanos’u bazı mertebe tesellâ eyledim. Ve bu vechile ile müteselli olarak gitti.’ ” (T:630). 


(T:36) “Eti senin, kemiği benim”
(T:52) “Tüfenk icat oldu, mertlik bozuldu”
(T:54) “Yandım, Kerem’in arpa tarlası gibi tutuştum”
(T:57) “…iki kelise arasında kalmış ‘bînamaz’ gibi ”
(T:116) “Kırk yıllık Yani olur mu Kâni”
(T:131) “…dağ dağa kavuşmaz insan insana kavuşur”
(T:132) “Atı alan Üsküdar’ı savuştu.”
(T:199) “…beş parmak bir değildir”
(T:199) “her koyun bacağından asılır”
(T:201) “Karamanın koyunu, sonra çıkar oyunu.”
(T:212) “Tatlı dil ilanı (yılanı) deliğinden çıkarır…”
(T.223) “Tilkinin otuz iki fasılı vardır, cümlesi tavuk üstüne ve ayının yetmiş iki faslı vardır topu da alıç ile armut üstüne…”
(T:242) “Allah kişiyi gördüğünden yadeylemesin…”
(T:271) “…sidik yarıştırmaya kalkışır…”
(T:301) “…hoşabın yağı kesildi…”
(T:339) -“Ya Devlet başa, ya kuzgun leşe…”
(T:347) “…et iyiliği, at denize, balık bilmez ise, Halik bilir”
(T:400) “…köpeksiz köyde değneksiz gezmekliye niyet eylemiş oluyor…”
(T:400) “…söz anlamazsa söz dinletmek torlak sıpayı sudan geçirmek gibi güççe olacak…”
(T:401) “…fakat çaydan geçinceye değin şeytana dayı çağırmak lazım gelir…”
(T:402) “…ama rahmetten kaçarken, doluya rast oldum.”
(T:405) “…dinsizin hakkından imansız gelir imiş…”
(T:405) “…süt yoğurttan mı, yoksa yoğurt sütten mi, yumurta tavuktan mı, yoksa tavuk yumurtadan mı…”
(T:424) “Zurnada peşref olmaz, ne çıkarsa bahtına”
(T:429) “Sağ elinin ettiğini sol elin tanımasın, bu surette her ne iyilik
edersek, onu da gizli yapmalıyız”
(T:441) “…kim bilir kaçını çırağ çıkardılar…”
(T:460) “Tekkeyi bekleyen çorbayı içer”
(T:461) “…iki dirhem bir çekirdek oldukları halde…”
(T:479) “…delikli boncuk yerde kalmaz fetvasınca…”
(T:481) “Koyunun bulunmadığı yerde keçiye Abdürrahman çelebi çağırırlar…”
(T:504) “…kızı da kendi haline bırakırsan çalgıcıya varır derler…”
(T:541) “Keşki kediyi evvelden yırtsaydım…”
(T: 542) “Sarmısağı evermişler de kırk gün kokusu çıkmamış derler...”
(T:553) “…çingân çalar kürt oynar… ”20
(T:554) “…sabrın encamı selamettir…”
(T:577) “…gökden ne yağar da yer götürmez?”

SOURCE: İlk Yunan Romanı Polipathis’ten Temaşa-i Dünya’ya 
Damla DEMİRÖZÜ | Doç.Dr., Ankara Üniversitesi 
Çağdaş Yunan Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, E: ddemirozu(at)hotmail(dot)com

[1] Evangelinos Misailidis (Ευαγγελινός Μισαηλίδης), (1820 - 1890) Karamanlı (anadili Türkçe olan Ortodoks Osmanlı İmparatorluğu vatandaşı) yazar ve gazeteci.

Manisa'nın Kula ilçesinde doğdu. İzmir'deki Protestan Okulunu bitirdikten sonra Atina'da üniversiteye devam etti. Bir süre Alaşehir'de öğretmenlik ve okul yöneticiliği yaptı. İzmir'de Rumca yayımlanan Amalthea gazetesi yazı heyetine katıldı. İrfanname adında Rumca harfli Türkçe bir eser yayımladı. Türkçenin Rumharfleriyle daha düzgün yazımı için noktalı harfleri içeren bir sistem geliştirdi. Türkçe Şark adlı haftalık bir siyasi dergi ve Mektebi Fünunu Şarkiye adlı bir risaleler dizisi çıkardı.

1850 İzmir yangınından sonra matbaasını İstanbul'a taşıdı. 1851'den itibaren İstanbul'da Anatoli isimli Türkçe gazeteyi çıkararak 40 yıl boyunca idare etti. Ayrıca kısa sürelerle Mikra Asia (Küçük Asya) adlı Rumca bir gazete ve Kokorikos adlı bir mizah dergisi neşretti. 1871-1872 yıllarında dört cilt halinde Rum harfleriyle yayımlanan Temaşa-i Dünya ve Cefakar ü Cefakeş adlı eseri Türkçenin seyahat-macera türündeki ilk romanı sayılabilir. Geçtiğimiz yıllarda Seyreyle Dünyayı adıyla ve Latin alfabesiyle yeniden basılmıştır.

Misailidis 1890'da İstanbul'da vefat ederek Balıklı Rum Mezarlığı'na defnedildi.

[2] Temaşa-i Dünya ve Cefakâr u Cefakeş, written by Evangelinos Misailidis in 1871-1872, has widely been considered to be an adaptation of the Greek novel, O Polipathis (1839) and its originality has not been adequately emphasized in past studies. This article suggests that Temaşa-i Dünya should be considered an original novel since it incorporates traditional folklore forms peculiar to Ottoman literature which are absent in Polipathis. This study, first of all, describes the variety and the origins of the traditional folklore forms in Temaşa-i Dünya and delineates the literary tools by the help of which they were included in the text. Furthermore, it analyzes how these elements affect the narrative discourse and the author’s purposes in employing them. The analysis demonstrates that in Temaşa-i Dünya oral and print culture materials of both Muslim and non-Muslim origins are embedded in the text primarily in the form of narrative digressions and digressions from the frame story. These digressions carry the marks of the traditional story teller both in terms of functionality and at the discursive level. In other words, Misailidis’ narrator, being an active subject, similar to the story teller in the oral culture, chooses and manipulates the appropriate traditional story in accordance with the messages he conveys to the Karamanli readership. It can also be said that, unrealistic features of traditional stories are eliminated and the stories are presented in a realistic style and content. Moreover, the aforementioned narratives help to overcome the limited perspective of the first person narrative and to portray a variety of experiences. Temaşa-i Dünya also presents a folkloric panorama of 19th century Istanbul through numerous idioms and proverbs

Ottoman Istanbul, ca. 1750–1850

Ottoman Istanbul, ca. 1750–1850 

Istanbul, as both port city and imperial centre, had developed into a metropolis by the early nineteenth century, with a population of around 360,000.3 In 1829, the male population of greater Istanbul comprised approximately 97,000 Muslims compared to 115,000 non-Muslims, who – in contrast to the empire as a whole – remained in the majority until the influx of Muslim 

refugees from former Ottoman territories in the 1880s.4 Greater Istanbul was made up of the walled old city (containing the seat of imperial power and referred to as ‘Der saadet’ or ‘Asitane’) and the three towns (bilad-ı selase) or outer districts of Eyüb (north-west of the walled city), Galata (north of the Golden Horn), and Üsküdar (on the Asian side of the Bosphorus). Both administratively and socially, the city was organised into smaller neighbourhoods (mahalle) whose residents typically shared a common religion or hailed from the same region. While the mahalle was an important means of regulating social conduct and discouraged mixing between different confessional groups, such boundaries were less strictly observed in commercial or port areas of the city, most importantly in the former Genoese trading post of Galata, and became increasingly fluid during the late eighteenth and nineteenth centuries.5

2 Philliou 2011, xvii. 3 Karpat 1985, 103. Findley (2010, 62) gives the figure of 375,000 for the 1830s. Cf. Başaran 2014, 56–62. On the particular dual character of Istanbul as both port city and imperial capital, see Eldem 1999a.
4 Karpat 1985, 86. The exact figures from the 1829/30 census (reproduced in ibid, 202) are: Muslims, 87,231; special groups (probably Muslim), 9,846; non-Muslims, 115,206. Amongst the non-Muslim population we find the following categories: Greeks, 49,323; Armenians, 48,866; Jews, 12,032; Catholics: 4,985. 
5 Eldem 1999a, 152–8; Behar 2003. On the neighbourhood as a means of social control, see Wishnitzer 2014, 516–8

Source: Writing Music in Nineteenth-Century Istanbul Ottoman Armenians and the Invention of Hampartsum Notation Jacob Olley PhD in Music King’s College London 2017 

https://kclpure.kcl.ac.uk/portal/files/99028808/2018_Olley_Jacob_1239687_ethesis.pdf

Mama sta muni kosta kapaki

“Kapak olsun” sözünün ne mânâya geldiğini bilseniz bir daha kullanmazsınız!
Mama sta muni kosta kapaki

Mary Koukoules, 2002’te Paris’te ölen çok önemli bir Yunan folklor tarihçisinin, Elias Petropulos’ın eşi idi ve 1983’te Paris’te “Loose-Tongued Greeks”[1] isimli çok önemli bir kitap yayınlamıştı. Yunanca’da bundan bin küsur sene önce öncesinden başlayıp 1980’lerin başına kadar uzanan küfürleri ve argo ifadeleri kitabında biraraya getirmiş, eserine Yunan argosuna Osmanlı idaresi zamanında geçen Türkçe ibâreleri de almış ve “Loose-Tongued Greeks”, Yunanca’nın en önemli argo ve küfür sözlüğü olmuştu.

Koukoules’in eseri alanında tektir ama rağmen temini hayli güçtür, zira elyapımı kâğıda sadece 303 adet basılmıştır, bulunması bu yüzden zordur, orijinaline tesadüf edildiği takdirde de sahip olabilmek için yüklü bir meblâğı gözden çıkartmanız gerekir!

İşte, Mary Koukoules’in kitabından içerisinde “kapak” ile beraber diğer o çok ayıp kelimenin de geçtiği iki örnek: “Muni kapaklıdiko” ve “Muni me efta kapakia!”…

Bu sözlerin Türkçe’de ne mânâya geldiklerini yazmama imkân yok, olsa bile edep gereği zaten yazmam ama şu kadarını söylemekle yetineyim:

Beyefendiler, hanımefendiler, gençler, çocuklar ve özellikle de köşe yazarı arkadaşlar! “Kapak olsun!” sözünü kullanmayın, zira bu ifadenin derunî mânâsı hem çok ayıp, hem de ağırdır!

Muhatabınız bu ifadenin ne mânâya geldiğini bilmediği için şanslı sayılırsınız, zira bildiği takdirde en hafifinden kafanızı-gözünüzü yarabilir ve böyle yaptığı için hâkimin karşısına çıkartıldığı takdirde ağır tahrikten ceza indirimi bile alabilir!

SOURCE

[1] Loose-tongued Greeks: A miscellany of Neo-Hellenic erotic folklore | 181 pages | Printed 1983 by Mary Koukoules (Author)

Publisher: Digamma; Bibliophilic ed edition (1983). First Edition. Includes an introduction by Gerschon Legman and a glossary of modern Greek erotic speech. She is known for her work on Ilias Petropoulos: Enas kosmos ypogeios | A World Underground (2005). (b. Athens, 1939; studied philosophy, archaeology, Philosophikē Scholē of Athens; since 1960 lives in Paris). In 2003 Elias Petropoulos died of cancer in Paris at the age of 75. According to his will, his body was cremated and his ashes were thrown in a sewer by his lifelong partner Mary Koukoule. 

The Gennadius Library Archives has received a valuable addition to the Elias Petropoulos Papers from his companion Mary Koukoule. Consisting of 2075 photographs illustrating “Ellados Koimeteria” (Greek Graveyards), the material was collected, along with much else on modern Greek cemeteries, by Elias Petropoulos (1926– 2005) over a period of more than thirty years. For Petropoulos, mapping the graveyards was a “life-long project” aimed at depicting all cultural aspects of death in modern Greek society, although he did not live to see his work published. Petropoulos viewed the cemeteries as a type of city, “with its public squares and its lower class districts…its funeral processions, its own architecture and planning.”


Elias Petropoulos Papers

Elias Petropoulos, a well-known writer and essayist, wrote widely about aspects of Greek life which were rarely considered objects of serious study: the design of the ubiquitous balconies, courtyards, ironwork, and windows of Greek buildings, the methods and vocabulary of preparing coffee and the art of telling fortunes from coffee-grounds, or the specialized slang of the Greek homosexual scene.His major work, Rebetika, documents the lyrics and instrumentation of this music, as well as the lifestyle associated with it.

Collection Number: GR GL ENP 039
Name(s) of Creator(s): Elias Petropoulos (1928-2003)
Title: Elias Petropoulos Papers
Date [bulk]:
Date [inclusive]:
Quantity:  ca. 12 linear meters
Language(s): Greek, French
Summary: The collection includes his correspondence, original drawings by the author and other well-known Greek painters used for the illustration of his books, handwritten sheet music and lyrics of 1250 rebetika songs, photographs of musicians and singers, musical instruments, and other objects. See also Natalia Vogeikoff, "The Papers of Elias Petropoulos," The New Griffon, New Series 1, Athens: Gennadius Library 1996.
Immediate Source of Acquisition: Gift of Elias Petropoulos, 1974-2003. Gift of EliasPetropoulos, Gift of Mary Koukoule,.2008.
Information about Access: The papers are catalogued and available for research (except for the correspondence)

Cite as: American School of Classical Studies at Athens, Gennadius Library Archives, Elias Petropoulos Papers (Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αρχείο Ηλία Πετρόπουλου)

See alo: Mavi Boncuk Article 

SONGS OF THE GREEK UNDERWORLD

See Realated Mavi Boncuk Article

Elias Petropoulos Obituary from Guardian

A New Hope | Reşad Ekrem Koçu

Reşad Ekrem Koçu’nun İstanbul Ansiklopedisi için yaptırdığı yapı çizimlerinden bir seçki
Fotoğraf: Mustafa Hazneci, SALT Araştırma ve Programlar

SALT ve Kadir Has Üniversitesi[1], iki kurumun karşılıklı öğrenmeye dayalı ortak programlar geliştirmesi amacıyla imzaladıkları iş birliği protokolünün ikinci yılında uzun vadeli bir arşiv ve araştırma projesini hayata geçiriyor. Üç yıla yayılacak projeyle tarihçi ve romancı Reşad Ekrem Koçu’nun (1905-1975) yarım kalmış İstanbul Ansiklopedisi‘nin basılı ciltleri ve yayınla ilgili muhtelif nitelikte binlerce belge dijital ortama aktarılarak çok yönlü bir çevrimiçi yazılım aracılığıyla erişime açılacak.


Koçu, İstanbul’un “muazzam kütüğü”nü oluşturmak üzere 1944’te başladığı etraflı kaynak tarama ve madde yazımı çalışmalarını 1973’e kadar sürdürür. Sokaklardan mimari yapılara, mühim ya da alelade şahıslardan şehrin âdetlerine, tarihî olaylardan şehir efsanelerine nice konu hikâyemsi anlatımlarla ve resimlemeler eşliğinde kayda geçirilir. Dönemin değerli tarihçi, edebiyatçı, akademisyen ve sanatçılarının katkıda bulunduğu İstanbul Ansiklopedisi, tezkirecilik geleneğiyle Batılı ansiklopedizmin -Koçu’nun kişisel ilgileri çevresinde şekillenen- benzersiz bir karışımı olur. Yalnızca bir başvuru kaynağı, bir tanıklıklar derlemesi ya da İstanbul’a dair her şeyi içerme çabasında devasa bir girişim değil; bütün bu malzemeyi belirli önem hiyerarşileri ve içerme/dışlama stratejileri doğrultusunda işleyerek kendine has bir İstanbul fikri ya da imgesi inşa eden sıra dışı bir çalışmadır. Koçu hayattayken ancak G harfine kadarki ilk 11 cildi basılabilmiş olan İstanbul Ansiklopedisi‘nin sonraki ciltlerinin ham malzemesini oluşturan belgelerin akıbetiyse hep bir merak ve tartışma konusu olmuştur.


Kadir Has Üniversitesi’nin bu yıl, yaklaşık 20 bin ögelik bir belge grubu hâlinde devraldığı İstanbul Ansiklopedisi Arşivi, Koçu’nun tasarı aşamasında kalmış gelecek ciltler için derleyip kurguladığı, yer yer kaleme aldığı kapsamlı malzeme ile şahsi kütüphanesinden 1460 yayını içeriyor. SALT’ın geliştirilmesini üstlendiği ortak proje, İstanbul Ansiklopedisi‘ni çevrimiçi erişime sunarken söz konusu arşivi gün yüzüne çıkararak çeşitli araştırma disiplinlerinin perspektifinden değerlendirilmeyi hak eden bir veri birikimini incelemeye açmaya hazırlanıyor.

İstanbul Ansiklopedisi Arşivi, Koçu’nun çalışma yöntemlerine ve dolayısıyla 20. yüzyılın ikinci yarısında kısıtlı imkânlarla çok ciltli ve yazarlı bir yayın üretmeye dair verdiği fikirler açısından bir tür “medya arkeolojisi laboratuvarı” niteliği taşır. G-Z arası ciltlerde yer alması planlanmış ve arşivde bir listesi de bulunan maddelerin taslakları, yayımlanmış ciltlerdeki bazı maddelerin erken versiyonları, Koçu’nun kimi durumlarda malzemeye göre maddeler derlediğini düşündüren bağımsız metinler ile fotoğraf, çizim ve alıntılar gibi büyük bir çeşitlilik arz eden belge grubu, ansiklopedinin karmaşık ve çok katmanlı oluşum sürecini ayrıntılandırır. SALT ve Kadir Has Üniversitesi’nin ortak projesi, bu bağlamda disiplinlerötesi fikir alışverişleri ve çalışma yöntemlerine olanak tanıyacak şekilde uzman ekipleri bağımsız araştırmacılarla bir araya getiriyor. Arşivin kataloglanmasında makine zekâsından yararlanılması planlanan proje, içerikler arasında bağlantılar kurarak yeni araştırma konularının önünü açacak bir çevrimiçi yazılımın sunumuyla tamamlanacak.  

( kaynak onerisi: Ali Serdar) SOURCE : https://saltonline.org/tr/1898/istanbul-ansiklopedisi-arsivi-calismalari-baslatildi

Reşad Ekrem Koçu’nun İstanbul Ansiklopedisi’nin yayımlanmamış S cildi için madde listesi

See also: Bibliyofiller, Söyleşiler18 Aralık 2018 İstanbul Ansiklopedisi: Reşad Ekrem Koçu by Zeynep Sen 

Efsanevi tarihçi ve sanatçı Reşad Ekrem Koçu (1905-1975) devasa İstanbul Ansiklopedisi‘ni tamamlayamadan hayata gözlerini yummuştu. İstanbul hakkında her şeyi içeren Ansiklopedi’nin ancak 11 cildi basılabilmişti. Ancak şimdi Kadir Has Üniversitesi ve SALT Araştırma el birliğiyle Koçu’nun dev eserini ve yayınlanmamış belgelerini herkesin görebileceği dijital bir ortama aktarıyor. SALT Araştırma ve Programlar Direktörü Meriç Öner[2], Hokkadan’la akıllara durgunluk veren bu projenin nasıl oluştuğunu ve İstanbul tarihine dair neler anlattığını paylaşıyor.

[1] SALT Araştırma ve Programlar Direktörü Meriç Öner ile Rektör Yardımcısı, Sanat ve Tasarım Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Arzu Erdem 

[2] Meriç Öner has been appointed head director of research and programs at the Istanbul institution SALT, Artforum reports. The appointment follows the resignation of previous director Vasif Kortun in October 2016. Öner will take up her post in 2017 when Kortun leaves his role. 

This new appointment is a promotion for Öner, who has been associate director at SALT since 2011. Prior to this, she worked as exhibitions coordinator at the XII.World Congress of Architecture, and then took up a curatorial position at Istanbul gallery Garanti Galeri. Before taking up her post at SALT, Öner edited the interactive database for the 2008 exhibition “Becoming Istanbul” at the Deutsches Architekturmuseum in Frankfurt am Main, comprised of over 400 media including documentary, artists’ film, and images. She also programmed an exhibition based on the database, with accompanying talks, presentations, and performances, at SALT in 2011. SALT has three multifaceted venues across Istanbul and Ankara: Galata, Beyoğlu, and Ulus, which together house a theater, cinema, exhibition space, libraries, and archive, although SALT Beyoğlu in Istanbul has been closed since the start of 2016. It is not known why the internationally-popular site was closed, but it is slated to re-open in 2017. MORE

See also: https://t24.com.tr/k24/yazi/resad-ekrem-kocu,230

Reşad Ekrem Koçu’nun İstanbul Ansiklopedisi’nin tamamlanması mümkün mü? Bu sorunun yanıtını İstanbul’un önde gelen sahaflarından araştırmacı Emin Nedret İşli veriyor:

“Arşivin varlığı 8-10 yıldır biliniyordu. Reşad Ekrem Koçu’nun evlatlığı Mehmet Koçu, büyük bir yayınevinde çalışıyordu. Ömrü boyunca bu yayınevi ona her türlü yardımı yaptı. Mehmet Koçu, arşivi bu yardımlar nedeniyle yayıncı aileye İstanbul Ansiklopedisi’nin haklarıyla birlikte devretti. 2000’li yıllarda aile ansiklopedinin yayımlanması için faaliyete geçti. Bab-ı Âli’de yayıncılık yapmış bu ailenin elindeki malzeme düzenlenip basılmayı beklenen bir hazine. Gördüğüm kadarıyla çok zengin. Arşiv bahsedildiği gibi dağılmamış. Gerek kısmen yayımlanmış, gerekse yayımlanmamış not ve fişler halinde bulunan 70 yıllık bilgi birikimi. İstanbul’da yaşayanlar olarak bu kentin tarihine, kültürüne sahip çıktığımızı göstermeli, bu büyük kentin ihtişamını muhteşem bir ansiklopedi ile dünya kültürüne tescil ettirmeliyiz.”

Reşad Ekrem Koçu’nun yayın haklarını elinde bulunduran Doğan Kitap, yazarın pek çoğu ancak sahaflarda bulunabilecek güzide eserlerini yeniden yayımladı. İstanbul Ansiklopedisi’nin tamamlanarak yayımı konusunda ise Doğan Kitap Yöneticisi Vahit Uysal, Reşad Ekrem Koçu’nun eserin diğer maddeleri için hazırladığı 64 kolilik malzemenin ellerinde bulunduğunu ancak uzman bir heyetin elinde hazırlık yapılması gerektiğini söyledi. Uysal “Uzman heyetin diğer maddeleri tamamen Reşad Ekrem Koçu’nun üslubuyla, tarzını ve akışı hiç bozmadan, tamamen önceki ciltlerin yazı diline uygun hazırlaması gerekiyor. Tabii eksikler de var. Örneğin diyelim M harfinden 20 madde, Y harfinden 3 madde var. Bir kısım notlar eski Türkçe. Bunların da yine orijinaline uygun biçimde tamamlanması lazım. Sponsor bulunursa yayımlayacağız” dedi.

Filip'in Gazinosu

FlLlP'lN GAZİNOSU — Geçen asır sonlarında Karaköyde ana cadde üzerinde ve köprü başına yakın meşhur bir gazino; "Kibar uğraği yer" olmakla tanınmışdı, bilhassa gazeteciler gelirlerdi, Ahmed Rasim bey "Kapandıkdan sonra yerinde Cenyo[1] adı ile mâruf birahane açıldı" diyor. 

O devrin külhanı kalender şâirlerinden ve Tophane ketebesinden Üsküdarlı Aşık Râzi bu gazinoyu üç kıt'ahk bir manzume ve iki ayaklı mâni ile tarif etmişdir:


Karaköyde meşhurdur Filipin  Meyhanesi 
Güzel   güzel   sakiler  hizmetde   pervanesi 
Dolup   dolup  boşalır avam  ile  havasdan 
Müşterinin her biri bir şahın divânesi


Karaköyde   meşhurdur   Filipin   Mastabası 
Muğbeçeleri siler cümle gözlerden pası 
Sakız  İmroz adalı,  türlü işve cilveli 
Anaları huriler meleklerdir babası


Karaköyde meşhurdur Filipin Gazinosu 
Ordadır   garsonların  sikirdim   apikosu 
Düz rakı ve mastika bira şarab cin amer 
Mest iderler uşşakı şâdidüb Hiristosu

Adam  aman... Pandelisi
Karaköyde meşhurdur Filipin Pandeîisi
Put yapmış yüzden artık şaha tapan delisi

Adam aman.. Yuvam
Karaköyde Filpde gördün mü Kız Yuvanı
Pek bakma edebsizdir yapar hemen yuvans


Bibi.: Âşık Râzi, Evrakı Metruke, defter


[1] bir gün tevfik fikret'le ve sâtı' bey'le cenyo'da oturuyor ve konuşuyorduk. karşımızdan süleyman nazif geçti. onlarla dargın olduğu anlaşılıyordu, geçerken yalnız beni selâmladı, ben de selâmını iâde ettim. lâkin o âna kadar tatlı tatlı konuşan fikret birdenbire sustu. pek az sonra sinirini yenememiş bir ifâdeyle: "bu adamı tanır mısınız!" dedi. "evet!" dedim. "elini sıkar mısınız!" dedi. tevfik fikret'in bu değişen tavrı ve taarruzkâr istintâkı canımı sıktı: "evet elini sıkarım, eli temizse yâni yıkanmışsa, ne zarar var!" dedim. tevfik fikret büsbütün müteessir oldu. hepimiz kalktık, bâridâne ayrıldık. 

o sene, süleyman nazif'le istanbul'un her tarafında, vapurda, köprü üstünde, cenyo'da, bâbıâlî caddesi'nde, tepebaşı'nda, tokatlıyan'da, beyoğlu'nun her köşesinde (defâlarca karşılaştık ve görüştük.)

yahya kemal beyatlı ("süleyman nazif" bölümünden)

"yahyâ kemal / edebiyâta dâir", istanbul fetih cemiyeti no: 63 / yahyâ kemal enstitüsü no: 13 / yahyâ kemal külliyâtı no: 9, 3.b., istanbul-1990, s. 26-27.

Blog | İstanbul’da Bir Stüdyo ve Osmanlı’nın İlk Seri Katili

İstanbul’da Bir Stüdyo ve Osmanlı’nın İlk Seri Katili


04 Ocak 2016 | Gülderen Bölük | foto bellek SOURCE

Osmanlı döneminde, İstanbul zabıtasını yıllarca peşinden koşturan bebek yüzlü katil ‘Bıçakçı Petri’  kurbanlarını genellikle aynı yöntemle öldürür; bıçağı tek hamlede, hiç şaşmadan kalbe saplayarak. Ona Bıçakçı Petri denilmesinin nedeni de budur.  Yaz kış asla çorap giymeyen Petri devamlı, sivri burunlu ve yüksek topuklu tulumbacı şıpıdığıyla gezer ve cinayeti işledikten sonra şıpıdığını olay yerinde bırakarak yalın ayak kaçar. Olay yerinde bıraktığı şıpıdıklar adeta onun imzası gibidir.  Galata Canavarı olarak da anılan Petri için zabıta kütüğüne, vücut yapısının ve yüz çizgilerinin kusursuz derecedeki güzelliği not düşülür. Ayrıca sesinin de iyi olduğu ve köçekleri kıskandıracak kadar iyi dans ettiği aktarılan bilgiler arasındadır.

Zabıta kayıtları, 15 kişinin canına kıymış olan Petri’nin, hayali bir kişi olmadığını ispatlasa da onu asıl ete kemiğe büründüren bir fotoğraftır. Osmanlı Dönemi fotoğrafçılarından Theodore Vafiadis, Petri’yi Hırvat sevgilisi Nikola ile birlikte kaydeder.  O fotoğraf, sadece Petri için değil, Vafiadis’in tarihçesi için de önemlidir. Çünkü bu caniyle fotoğrafçıyı yan yana getiren tesadüf, fotoğraf tarihimiz için önemli bir figür olan Theodore Vafiadis ile ilgili sınırlı bilgilerimize de bir katkı yapmaktadır.

Theodore Vafiadis’i ilk olarak 1893 yılına ait ticaret yıllığında görürüz ama daha eski tarihlerde faaliyet gösterdiği çeşitli gazete ve dergilerde çıkmış haber ve ilanlardan anlaşılır. Nitekim Bıçakçı Petri’yle ilgili bilgiler de bizi, Vafiadis’in faaliyet gösterdiği yıllar konusunda daha gerilere götürür.

Vafiadis’in kendi adıyla işlettiği stüdyoya dair, Servet-i Fünun Dergisinin 1897 yılında yayınlanan bazı sayılarındaki ilanlarda; müşterilerinden gördüğü rağbet sayesinde bir kat daha hoş ve çekici hale getirdiği stüdyosunu, Avrupa’dan getirttiği yeni icat ve son sistem alet ve edevatla donatarak tekrar düzenlediğini yazar. Ayrıca belde halkının arzularını yerine getirdiklerini, yedi seneden beri çektikleri, on bin kişinin fotoğraflarında görülen nefaset, nezaket ve çekiciliğin, harcadıkları emekte ne kadar başarılı olduklarının bir delili olduğunu belirtir.

Bu ilana dayanarak stüdyonun 1890 yılında açıldığını söylemek gerekir. Oysa Petri’nin hikâyesini bize aktaran Reşat Ekrem Koçu, fotoğrafın 1879 yılında çekildiğini yazar.  Bu konuda çok şüpheye düşemiyoruz çünkü Petri 1880 yılında öldürülür. Yani fotoğrafın çekildiği yıl konusunda yanılma payımız en fazla bir yıl olabilir. O halde Vafiadis ilanda neden daha geç bir tarihe işaret etti? Bunu şimdilik bilemesek de, Petri örneğinde olduğu gibi ortaya çıkacak yeni bilgi ve belgeler, bizim zamanla biraz daha netleşmemizi sağlayacaktır.

Vafiadis’in stüdyosundan günümüze ulaşan fotoğraflarda ve ticaret yıllıklarında adres olarak Sirkeci Garı yakınında, 1 numaralı yer belirtilmektedir. Vafiadis, Miladi 22 Eylül 1902 yılına ait Hanımlara Mahsus Gazete’ye verdiği ilanda ise kendini herkesin tanıdığı fotoğraf hocası olarak takdim ettikten sonra, ilk adrese ilave olarak Bahçekapı’da şekerci Hacı Bekir Efendinin sırasında 8 numarada Kron adlı mağazayı da açtığını belirtir. Bu bilgiye devamla ilanda Amerika, İngiltere ve Fransa’dan getirdiği son sistem fotoğraf makineleri, her nevi makine, envaı çeşit kalem ve mektupluk kâğıt, gözlük ve saat, kordon ve bilezik ve daha pek çok şeyi sattığını belirterek, fiyatların uygunluğundan söz eder. Birçok fotoğrafçının ilanında olduğu gibi, o da isteyene ücretsiz olarak fotoğraf dersi vereceğini belirtir.

Vafiadis’i fotoğraf tarihimizde değerli kılan bir diğer husus da; asitli indirgeme yöntemiyle yapılan ototipik klişeleri basın hayatımıza kazandırmasıdır. Basınımızın erken dönemlerinde oldukça sorun teşkil eden bu konuda, Serveti Fünun Dergisinin sahibi Ahmet İhsan’ın arzu ve çabaları, Vafiadis’in uygulamayı başardığı bu yöntem sayesinde gerçekleşir. Çünkü o vakte kadar dışarıda yaptırılan klişeler hem çok uzun zamanda gelmekteydi, hem de pahalıya çıkmaktaydı. Bu yüzden sıcak haberlerin ve güncel konuların yayınlanması imkânı da yoktu. Dolayısıyla Vafiadis’in 1894 yılında başardığı bu yöntem, basın hayatında bir ivme yaratmıştır. Nitekim stüdyonun, Serveti Fünun Dergisinde sıkça görülen ilanlarında ototipi, fototipi ve çinkografi gibi yöntemlerle hizmet verdiği bilgisi de yer almaktadır.

Theodore Vafiadis’in öngörülü ve yeniliklere açık bir kişiliğe sahip olduğunu söyleyebiliriz.  Çünkü o, ülkemize sinemayı getirmek için ilk başvuranlardan biridir aynı zamanda. Sinemanın büyük bir iş alanı olduğunu ve gelecek vadettiğini görerek 3 Ekim 1895 ve 17 Şubat 1896 tarihlerinde Auguste ve Louis Lumiére kardeşlere mektup yazarak, sinematograf adı verilen bu yeni icat makinelerden ister. Ancak Lumiére Kardeşler ellerinde sadece bir makine olmasından dolayı, bu isteği yerine getiremezler.

Vafiadis sinematograf getiremese de yerinde duracak gibi değildir. Onun Resimli Gazete’de yayımlanan bir fotoğrafı, Kahire’nin genel bir görüntüsünü bize aktarmaktadır. 1896 yılına tarihlenen bu fotoğraf Vafiadis’in sadece stüdyo çalışmalarıyla sınırlı kalmadığını, dış çekimler de yaptığını gösterir.

Günümüz müzayedelerinde, bu stüdyosunda çekilmiş fotoğraflara rastlamak mümkün.  Bıçakçı Petri ve sevgilisi Nikola’yı yan yana gösteren portre ise, Sabiha Bozcalı tarafından birebir resmedilmiş ve İstanbul Ansiklopedisine aktarılarak bize ulaştırılmıştır.

Elbette Vafiadis’in,  Petri’nin kimliği konusunda bilgi sahibi olup olmadığını bilemeyiz ama yolları kesişen bir fotoğrafçının başarılı tarihi ve acımasız bir cani olsa da, küçük bir fahişenin oğlu olarak dünyaya gelen ve küçük yaştayken defalarca tecavüze uğrayan Petri’nin hüzünlü öyküsü bir fotoğraf karesinde bir araya gelerek bizlere dokunur.

Kaynak

Gülderen Bölük, Fotoğrafın Serüveni, Kapı Yayınları, İstanbul, 2014

Burçak Evren, Sigmund Weinberg, Türkiye’ye Fotoğrafı Getiren Adam, Milliyet Yayınları, 1995

Reşat Ekrem Koçu, İstanbul Ansiklopedisi

Hanımlara Mahsus Gazete, 22 Eylül 1318 Rumî / 22 Eylül 1902 Miladi

Servet-i Fünun 1313 (1897) yılına ait 13. Cilt 328,331,332,333. Sayılar


Bio

Gülderen Bölük

1987 yılında İstanbul Bulvar Tiyatrosu'nda çocuk oyunları ekibinde tiyatro çalışmalarına başladı. 1995 yılına kadar bu tiyatroda birçok eserde ve çocuk oyununda rol aldı. 1998 yılında Bahçelievler Belediye Tiyatrosunda biz sezon sahne aldı. 2002 senesinde, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Gösteri Sanatları Merkezi, Tiyatro Yazarlığı ve Yönetmenliği’nden mezun oldu. Aynı yıl Mimar Sinan Üniversitesi, Fotoğraf Ana Sanat Dalı’nı bitirdi.2002 yılında İğne Deliği Sanat Atölyesi’ni kurdu ve atölyede verdiği fotoğraf derslerinin yanı sıra birçok etkinlik düzenledi. Bu etkinliklerde birçok sanatçıya ev sahipliği yaptı. Aynı zamanda dia gösterileri ve sergilerde yer aldı, konferanslar verdi. Uzun yıllardır Osmanlı Dönemi ve Cumhuriyetin ilk yıllarına ait fotoğraf koleksiyonu yapan Bölük, bu konudaki araştırmalarını makaleler şeklinde kaleme aldı. Yazıları Newsweek, Aktüel, Collection, Popüler Tarih, Toplumsal Tarih, On Air, Jet Life, Fotoğraf Dergisi gibi birçok dergide yayımlandı. 2003 yılında Collection Kulübü'ne üye olan Bölük, kulüp üyeleriyle beraber; pek çok koleksiyon sergisinde yer aldı 2006 yılında Devlet Fotoğraf Yarışmasında “Başarı” ödülü aldı. Birçok eseri sergilenmeye değer bulundu.2009 yılında Kültür A.Ş. tarafından "İstanbul'un 100 Fotoğrafçısı" adlı kitabı yayımlandı. Fotoğraf Tarihi alanında birçok konferans verdi. 2010 yılında Marmara Üniversitesi, Fotoğraf Bölümü’nde yüksek lisansını tamamladı. Üç yıla yakın bir süredir Fotoğraf Dergisi'nde Foto Bellek adlı köşesinde fotoğrafa dair Osmanlı Dönemi'nden kalan belgelerin çevirisini yapmaktadır. 2014 Yılında ikinci kitabı Fotoğrafın Serüveni, Kapı Yayınları tarafından yayımlandı. 1993 yılından bu yana anaokullarında yaratıcı drama ve tiyatro eğitimi vermektedir.

Blog by Kamil Park | GALATA'DA BİR SERİ KATİL: "Bıçakçı Petri

GALATA'DA BİR SERİ KATİL: "Bıçakçı Petri"  SEE SOURCEhttp://kamilpark.blogspot.com/2011/12/galatada-bir-seri-katil-bcakc-petri.html

Lövanten ve Beyoğlu  başlıklı söyleşimin bir yerinde,Galata'nın  kriminal dosyasının pek iç açıcı olmadığını ima eden laflar etmiştim.Galata'da suç oranının yüksek olmasını sadece  "liman çevresi" insanlarının  plep karakteriyle izah etmek eksik olur. Avrupa uyruklulara  tanınan ekonomik ve hukuksal ayrıcalıkların,  Avrupalı  plepleri suça adeta teşvik etmiş olduğunu da ilave etmek gerekiyor. Kapitalist ilişkiler üzerinde yükselen modern kent hayatının, kapitalizmin tanım itibariyle ancak eşitsiz, acımasız, bireyci hayat tarzlarıyla birlikte var olabilmesi nedeniyle, suç işleme oranını arttırdığı da sosyolojik bir vak'adır.

Şimdi 1884'te ve 1890'ların başlarında Osmanlı İstanbul'u ziyaret etmiş Amerikalı yazar Francis-Marion Crawford'un yapmış olduğu Beyoğlu ve Galata betimlemelerine kulak verelim : " Pera herkesin bildiği gibi Avrupa sefarethanelerine ait kışlık ikametgahların bulunduğu ve başarılı Levanten sermaye sahiplerinin buram buram kokan perişan mahalleler arasında kendilerine muhteşem saraylar inşa ettiği aristokratik bir semt... Galata'ya gelince, dünyanın en aşağılık insanlarının mayalandığı bir fıçı adeta. Kasımpaşa'dan Tophane'ye kadar deniz kıyısında bir araya toplanmış bu güruhun bir benzerinin yeryüzünün başka herhangi bir şehrinde bulunabileceği şüpheli. Kriminal fizyonomi öğrencileri için gerçekten ilginç bir bölge; çünkü burada "medeni kriminal sınıflar" diye adlandırılabilecek insan türünün en aşağılık örnekleri yaşıyor....Bir nevi yeraltı yaşamı sürdüren Rumlar ve Ermeniler burada çeşitli illegal işlerle, kanunları hiçe sayarak, kendilerine gayet güzel geçim temin ediyorlar. Hristiyan olduklarından hepsi de Avrupa sefaretlerden birinin koruması altında ve ülkenin siyasi durumu bu suçluların tutuklanıp, cezalandırılmasını hemen hemen imkansız kılıyor. Çünkü bu kimselerin özgürlüklerine en ufak bir müdahale, koruması altında oldukları hükümetin "casus belli" siyle ("savaş nedeni") sonuçlanır " (1890'larda İstanbul, T.İş Bankası yayınları s.71-72) .

Bu akşam, Galata ve Beyoğlu'nun öteki yüzünden söz edeceğiz. Bu söyleşide son büyük İstanbul vakanivüsü merhum Reşad Ekrem Koçu başlıca referans kaynağımız olacak. Reşat Ekrem merhumun, aslına halel getirmeden romanlaştırdığını ancak yayınlamak için bir yayınevi bulamadığını belirttiği hikaye, tamamen gerçek polis kayıtlarına dayanmaktadır. Kendi ifadesi böyledir. Devrin gazeteleri ve halk tarafından "Galata canavarı" olarak adlandırılan,İstanbul'da rastlanan belki de ilk seri katil olan Bıçakçı Petri'den söz edeceğiz.  Keşke Reşad Ekrem merhumun romanını onun eğlenceli dilinden okuma olanağımız olabilseydi.Burada Reşad Ekrem tarafından anlatılan hikayenin bir özetini sunmaya çalışacağım.

Ancak hikayemize başlamadan önce, Galata'yı, Beyoğlu ve civarını hikayemizin geçtiği 19 yy son çeyreğinde gözümüzde tekrar bir canlandırmaya çalışalım. Dünyaya açık önemli bir limandır Galata. Hâlâ geniş olan  Osmanlı ülkesinin merkez limanıdır. Dünyanın bir çok ülkesinden buraya, ve buradan başka memleketlere, kentlere  kalyonlar (hem yelken hem de kürekle işleyen gemiler), buharlı gemilerle mallar ve insanlar taşınmaktadır. İklim şartları ya da işleri gereği, yılın belli zamanlarında bu gemilerin ya da taşımacılığın, transit geçişlerin aksayabileceğini, bekleyebileceğini, yolculuk eden insanların ve mürettebatın aylarca bu limanda kalabileceklerini dikkate alalım. Elbette limanın olduğu yerde sadece gemiler, iskeleler, gemiciler, yolcular yok. Onlara bir takım liman hizmetlerini veren kurumlar, tesisler, işletmeler ve insanlar var.

Böylesine dünyaya açık ve bu açıklığı birçok devlete tanınmış olan ticari, hukuki imtiyazlarla teşvik edilmiş memleketin en önemli limanının kozmopolit bir yapısının olması kaçınılmazdır. Farklı dilleri konuşan,farklı kültürlerden,farklı toplumsal katmanlardan insanların karşılıklı ilişkiler ağı içinde bir arada bulunmak zorunda olduğu koşullardan söz ediyoruz. Liman denilince, sadece gemileri, palamar yerlerini, gemilerin, mavnaların yük ve yolcu boşaltıp aldığı bir yeri kast etmiyoruz. Liman, aynı zamanda, bu gemilere, teknelere, içindeki insanlara bir çok karasal hizmetin verildiği, ihtiyaçlarının temin edildiği bir yer. Gemilerin, teknelerin teknik bakımları buralarda yapılıyor. Denizcilerin konaklama ya da barınma, yeme içme, eğlenme, sağlık, güvenlik, dini  ve başka bürokratik ihtiyaçları burada temin ediliyor. Yani yoğun sosyal, ekonomik, kültürel ilişkilerin yaşandığı bir mekan.

Galata'da sadece, bankerler, bankalar, şirketler yoktu. Bu ekonomik kuruluşların saygın, zengin, iyi eğitimli,kibar mensupları, saygın aileleri ve onların ihtiyaçlarına yanıt veren klas tesisler ve işletmeler yoktu. Burada aynı zamanda, kıyılardaki,  kayıkhaneler, tersaneler, salaş barınaklar, sıradan otel ve pansiyonlar, slamlar, kafetaryalar, kahvehaneler, randevuevleri, balozlar (1) hamamlar, bakkallar, karakollar, meyhaneler, birahaneler, bitirimhaneler, hanlar, depolar,kiliseler vs vardı. Yine, tayfalar, kaptanlar, ateşçiler, kamarotlar, kürekçiler, çımacılar, balıkçılar, tersane işçileri, tamirciler, otelciler, muhabbet tellalları, fahişeler, kumarbazlar, meyhaneciler, çeşitli kültür ve gelir seviyesindeki yolcular,hamallar, işsizler, serseriler, maceracılar, kaçaklar, din adamları,kolluk kuvvetleri, liman memurları  vs vardı. Ve elbette bunlar homojen bir insan grubunu oluşturmuyorlardı. Bu insanların pek de geniş olmayan bir alanda, sıkışık denebilecek şekilde iç içe bir hayatlarının ve temaslarının  olduğunu da hatırlatalım. 

Galata, Beyoğlu'na çok yakın olmasına rağmen iki semt arasında büyük bir sosyal klas farkı vardır. Aynısı mesela, Kasımpaşa, Tophane için de söylenebilir. Aşağıdaki Galata, sosyal olarak da, yaşam kalitesi bakımından da aşağıdadır. Burası esas olarak, dok işçilerinin, gemi çalışanlarının, sandalcıların, hamalların, küçük esnaf ve zanaatkârların, işsizlerin, ve elbette, erkek,kadın lumpen proleterlerin ağırlıklı nüfusu teşkil ettiği bir liman çevresidir. Kapitalizmin her düzeydeki eşitsiz ilişkileri, nüfusun mekansal konumlarında da kendisini dışa vurur. Bu bakımdan modern şehirde, bazen birbirine paralel ya da bitişik iki sokak arasında bile hayat standartları, yaşam kalitesi bakımından derin farklılıklar görürüz. Adeta iki farklı sosyal dünyayla karşılaşırız. Kapitalist gelişme ne denli eşitsiz ve çarpıksa (bunun en somut görünümü parasalcı eğilimlerin güçlendiği devrelerdedir), bu çelişkiler de o kadar derin olmaktadır. İki farklı mekanının sakinleri arasında uçurum oluşmaktadır.

"Aşağı" ya da "öteki" Galata, parasalcı kapitalizmin bütün fütursuzluğuyla hakim olduğu  Galata finans ekonomisinin finanse ettiği Beyoğlu'nun tüketimci şaşaalı hayatının "toplumsal safrası" dır. Her şeye rağmen, burada olumlu toplumsal değişim potansiyelini harekete geçirebilecek bir dinamizm vardır. Yani, modern kapitalist ilişkiler vardır.

Oysa aynı sıralarda müslüman İstanbul henüz uykudadır.  Sosyal ve mekansal farklar, Galata-Beyoğlu hattındaki kadar gelişmemiştir. Müslüman İstanbul'daki sosyal fark esas olarak geleneksel ilişkilerden  kaynaklanmaktadır. Hatta bir paşayla bir hamalın aynı kıraathanede birlikte oturabildiği görülmektedir. Bu iki figürün eğitim ve kültür düzeyi arasında fark olmadığı durumlar istisnai değildir. Henüz sınıfsal farklılaşma ve onun (tüketim eğilimleri de dahil)  kültürel dışavurumlarına dayalı kentsel-mekansal kompartımanlaşma seviyesi düşüktür.Esasen böyle bir kompartımanlaşmanın 1950'lere kadar "müslüman" İstanbul hayatında bariz olduğunu da söyleyemeyeceğimizi sanıyorum. Kapitalist ilişkiler henüz, özellikle de kültürel ifadeleri söz konusu olduğunda,  geleneksel ilişkilere üstün gelememiştir. Bu uzun girizgahtan sonra hikayemize başlayabiliriz. 

Efendim bu Petri, 19yy sonlarına doğru İstanbul polisini yıllarca peşinden koşturmuş  genç bir azılı katildir. Üstad merhumun ifadesiyle, "aşırı derecede güzel" bir delikanlıdır. Petri, Adriyatik Denizi ( Yunaniler İon Denizi demeyi tercih ediyorlar. Bilgiçlikte sınır yok! Aslında bizim "Yunan" dediğimiz de "İon" nun bir söyleniş biçimidir. Yani "Yunan" ve "İon" aynı şeydir) üzerindeki Aya Mavri (2) adasında, henüz 14 yaşında olduğu halde iğfal edilmiş  bir kızın gayri meşru çocuğudur. Annesi oğlunu fahişelik yaparak büyütmüştür. Kadın evine erkek aldığında, oğlunu yakınlarda oturan komşuların bazen de papazın evine gönderirdi. Yine böyle bir durumda, 13 yaşındaki Petri'yi bir akşam diyakozun  (papaz yardımcısı) evine göndermişti. 

Horoz sokağı. Sağdaki sarı bina Avusturya StGeorge Hastanesi.Tam arkamda eski İngiliz Bahriye hastanesi (şimdi Göz hastanes) var. Bu sokakta bulunan umumhaneler 1880 yangınında kül oldu. Tabii sonra işlerine yine devam ettiler. 

Petri'nin sık sık ziyaret ettiği randevuevleriyle, genelevlerin bulunduğu  Horoz  Sokağı. Kamondoların evlerinin bulunduğu Felek Sokağın bir üstünde. 

Çocuk o akşam diyakozun tecavüzüne uğrar. Sonrasında okulunu terk ederek,bir gemici meyhanesinde çalışmaya başlar. Bir süre sonra annesi öldürülünce, kimsesiz kalan Petri, kendisine tecavüz etmiş olan diyakozun evine sığınmak zorunda kalır. Bir yandan da meyhanedeki işini sürdürür. Bir akşam meyhanede sarhoş bir kaptanı, sarkıntılık etmesi nedeniyle kalbinden bıçaklayarak öldürür. Gençliği ve "aşırı güzelliği" adeta başına beladır. Ada halkı bu cinayetin bir nefsi müdafaa olduğunu düşünür. Adadan yaşını başını almış, itibarlı kaptanlardan Kefalonyalı(3) Lefteri adında bir zatın yardımıyla, ceza almaması için  kaçırılır. 

Bu kaptan Lefteri aslında bir korsandır. Üç yıldan fazla bir süre bu kaptanın sevgilisi(merhum üstadın tabiriyle "zenâne"si) olarak onunla bir zaman denizlerde dolaşır. 1874 senesinde de  Galata'ya gelirler. Burada bulunan Marsilya Oteli'ne inerler. Buradaki oteller genelikle müşterilerinin kahir ekseriyetini gemi adamlarının, fahişelerin oluşturduğu kötü namlı işletmelerdi. İsim olarak genellikle liman kentlerinin adlarını ve gemicilikle ilgili terimleri seçmişlerdi. Marsilya Oteli 2 katlı ve 7 odalı bir oteldi. İstanbul Ansiklopedisi'nin verdiği bilgiye göre, odalarında toplam olarak 25 kişi kalabilirdi. Ancak cinayetin işlendiği gece otelde 58 kişinin konaklamakta olduğu söyleniyor. O gece Petri hiç bilmediği bu şehirde, henüz 17-18 yaşlarındayken, ilk cinayetinden 3 yıl sonra, bu Lefteri kaptanı, kalbinden bıçaklayarak ikinci cinayetini işler. Kaptanın belindeki kıymetli müccevherle dolu kemeri alarak kaçar. Galata'da adı, "bıçakçı " Petri'ye çıkar.

Merhum Koçu'nun verdiği tafsilata bakılırsa, o gece cinayete tanık olan otel müşterileri, 30 yaşındaki Üsküdarlı tulumbacı Çamur Salih; 30 yaşlarındaki Tulumbacı Ablasıgüzel Mustafa; 20 yaşındaki bahriye neferi Yunus; Hamburglu bir gemi katibiyle birlikte kalan "tüysüz" bir Rum kalopedi; Karadeniz uşağı iki genç kayıkçı ve onlarla birlikte bulunan bir fahişedir. O devirle ilgili bir İtalyan denizcinin söz konusu ansiklopedi de yayınlanan bir mektubuna göre civarda sermayeleri küçük erkek çocukları olan bir çok otel bulunmaktadır.  

Petri kısa bir süre sonra, tam olarak bilinmeyen bir nedenle, Galata'da bir meyhanede çalışan genç şımarık  bir Rum çocuğunu bu kez tabanca marifetiyle vurur. Üçüncü cinayetini işler. Galata'da arka arkaya işlemiş olduğu bu iki cinayet sonrasında, havyarcı Zambo adıyla bilinen bir Rum denizcinin yardımıyla İstanbul'dan tekrar doğum yeri olan Aya Mavri adasına kaçar. 

Gelgelelim, Kefalonyalı denizciler ve akrabaları maktul kaptan Lefteri'nin öcünü almak için Petri'nin peşine düşmüşlerdir. Adada kalamayacağını anlayan Petri, bir balıkçı arkadaşının yardımıyla, önce Sicilya'ya oradan da Trieste'ye kaçar. Devamlı takip edilmektedir.  Avusturya bandıralı Galicia isimli gemiye ateşçi olarak girer. Gemiyle Beyrut'a geldiğinde, bir genelevde karşılaştığı bir fahişeden Kefalonyalıların onu Beyrut'ta aradıklarını öğrenir. İntikam için kendisini bekleyen Anesti isimli Rumu, Beşariye Oteli'nde bıçaklayarak öldürür. Bu dördüncü cinayetinin yılı  1876'dır. 

Tomtom Kaptan sk Tophane girişinden altta Venedik Sarayı, hemen üstünde Hollanda elçiliği ve  onun solunda Rusya Sefareti

Bu kez bir İtalyan gemisine tayfa olarak girerek, Beyrut'tan İstanbul'a kaçar. Gemide bir Yahudi pavyon şarkıcısı olan Ester'le tanışır. Ester, Tepebaşı taraflarında, Pirinçci Gazinosu'nda çalışmak için Selanik'ten İstanbul'a gitmektedir. İkilinin arasında bir gönül ilişkisi daha gemide oldukları halde başlar. Karaya çıkınca, Petri sahte bir İtalyan adı kullanarak  kimliğini gizler. İstanbul'da Ester'le muhabbeti devam eder. Ancak kalmak için kendisine aşağılarda, Dolapderesi bostanlarında salaş bir baraka kiralar.

Zaman zaman, bugün İstiklal Caddesi dediğimiz, Cadde-i Kebir'de vakit geçirmektedir. Bir gün, Cadde'de yürürken, o malum kalabalık içinde, maktul Lefteri Kaptan'ın has tayfalarından ve vaktiyle  zenanesi de olduğu Kefelonyalı Toma'yla neredeyse burun buruna gelir. Ondan önce davranarak üzerine atılır. Bıçakla Toma'nın işini bitirir. Bu 1876 yılındaki ikinci, toplamda beşinci cinai vakasıdır. Ama sonuncusu değildir. 1876 yılı Petri'nin  hayli üretken olduğu bereketli bir yıldır. Cadde üzerindeki bu katil vak'asından sonra doğruca Ester'in çalıştığı Prinçci Gazinosu'na gider. Ona bir şey söylemez. Aynı akşam, Ester'e programı esnasında, gazinoda müşteri olarak bulunan genç bir Türk mirasyedi tacizde bulunur. Petri bu kez tabancayı tercih eder. Aynı gün ikinci, toplam olarak altıncı cinayetini de böylece işlemiş olur. Fakat o meş'um 1876 yılı henüz bitmemiştir.

Olaydan sonra Galata Kulesi istikametine doğru kaçar. Ancak henüz Osmanlı zaptiyesi Petri'nin eşkalinden bihaberdir. Ester hanım, sorgusu esnasında, zabıtanın ihtiyaç duyduğu eşkali en ince detaylarına kadar, belli durumlarda Petri'den beklenebilecek hareket tarzını da ihtiva eder şekilde verecektir. Bu olayın hemen akabinde Prinçci Gazinosu uzun bir süreliğine kapatılma cezası almıştır. Bunun üzerinde Ester hanım, Selanik'e geri dönme hazırlıklarına başlar.

Kahramanımız Petri ise Kuledibi'nde mebzul miktarda bulunan  genelevlerden çıkmamaktadır. Gündüz Horoz Sokağı umumhanelerindeyse, akşam Zürefa sokağındadır. Ya da tersi. Bu sırada Horoz sokağı umumhanelerinden birinin maması olan Rum  Kaloferiya'nın, henüz sermaye olmamış, 13 yaşındaki kızına tutulur. Kızın adı Peruz'dur. Annesinden kızı, müteveffa Lefteri'nin terekesinden söktüğü kıymetli bir mücevher karşılığında bir geceliğine kiralar. Kızı Dolapderesi'ndeki bostanda bulunan o salaş barakasına götürür. Üstad merhumun veciz ifadesiyle, kızı oracıkta "kirletir". Bu sırada barakanın dışında, kader ağlarını örmeye devam etmektedir.

İstanbul'daki ilk iki cinayetinden sonra Petri'yi mavnasıyla  doğduğu adaya  kaçıran havyarcı nam Zambo, Dönüş hazırlıkları içindeki Ester hanımı kaldığı evde ziyaret eder. Bu evin bu sıralarda zaptiyenin takibi altında olduğunu hatırlatalım. Bu Zambo'nun ziyareti zaptiyenin midesini bulandırmış olsa da, bir kaç günlük takipten bir netice elde edilememesi üzerine, takibe alınanlar listesinden çıkartılır. Polisin gayesi öncelikle, Petri'nin Dolapderesi'ndeki fesat yuvasının yerini tespit etmektir.

Efendim, tekrar Zambo'nun Ester hanımı ziyaretine dönecek olursak, Zambo (yeri gelmişken, merakiler için tabii,  bu zatın vaktiyle çok meşhur olan bir çiklet markasıyla hiç bir alakasının olmadığını belirtelim), Petri'yi İstanbul'dan kaçırdığı sırada, onun meyhanede çalışan bir delikanlıyı öldürdüğünü bilmektedir. Muhitinde sayılan korsan Kaptan Lefteri'yi öldürüp, hazinesini çaldığını bilmemektedir. Kefelonyalı denizci dostlarından bunu öğrendiğinde, büyük bir teessüre kapılır. Vicdanını rahatlatmak adına olsa gerek, bu hatasını telafi etmek ister. Bir plan yapar. Öncelikle Petri'ye ulaşmalıdır. Kaptan Lefteri ve diğer katledilen Kefelonyalıların intikamı için İstanbul'a gelmiş bulunan, bir  başka Kefelonyalı denizci olan Argiri Papazi Zambo'nun Arnavutköyü'ndeki evinde kalmaktadır. Zambo'nun planı, bir akşam Petri'yi bu eve davet edip, orada Argiri Papazi'ye öldürtmektir.

Galata ne de olsa küçük; dünya küçük, Galata nedir ki? Petri günler sonra Zambo'yla buluşur. Petri henüz bir şeyden kuşkulanmamaktadır. Zambo'nun teklifini kabul eder. Eve yaklaşıldığında,  artık uçan sinekten şüphe duyan Petri, herhalde Zambo'nun hal ve hareketlerinden pirelenmiştir. Eve girdikten bir süre sonra zaten her şeye hazırlıklı olan Petri, evde bir suikastçının olabileceğini tahmin eder. Önce suikastçı Kefelonyalıyı kalbinden bıçaklar.Sonra Zambo'ya döner. Onu da doğramaya başlar. Bereketli bir yıldır 1876. Ve "aşırı güzel delikanlı" Petri bir rekora doğru koşmaktadır. Sekizinci cinayetini de işlemiştir. Bu, aynı yıl içindeki 5. leşidir.

Petri yine Galata ve Beyoğlu civarına döner. Yine o baştan çıkarıcı Cadde-i Kebir'in çekiciliğine kapılır.  Galatasaray istikametinden Tünel'e doğru yürürken, Lise'nin duvarına bitişik olarak Yeni Çarşı caddesinin hemen başında solda bulunan eski Karakol dolayısıyla Cadde'de devriye gezmekte olan, zaptiye neferi Kargılı Raif, güzelliğiyle de nam salmış cani delikanlıyı teşhis eder. Yakalamak için harekete geçtiği sırada, Petri koşarak Rus Elçiliği istikametine doğru kaçar. Emektar Raif de peşinden. Petri Rus sefaretine sığınır. Yani artık kısa bir koşu mesafesinde olan Rusya sınırları dahilindedir. Orada bir müddet kalır. Osmanlı hükümeti, Rus hükümetiyle caninin teslimi için temasa geçer. Oldum olası Osmanlı yönetimleriyle başı hoş olmayan Rus yönetimi, Pietri Mavri adına bir Avusturya-Macaristan pasaportu taşıyan Petri'yi, Osmanlı hükümetine haber vermeksizin gizlice Avusturya sefaretine teslim eder(Venedik Sarayı hakkındaki önceki söyleşimi hatırlayanlar, Avusturya-Macaristan Sefareti'nin o sıralarda Venedik Sarayı'nda ve sarayın da Rus sefaretinin altında olduğunu anımsayacaklar.Yukarıdaki resimde Venedik,Hollanda ve Rus sefaretleri neredeyse iç içeler). İstanbul zabıtası caninin hâlâ Rus sefaretinde olduğunu sanmaktadır. Onun önünde almış olduğu tertibat devam etmektedir.

Oysa Petri, Avusturya Elçiliği'nde barınmakta, elini kolunu sallayarak oradan dışarı çıkıp dolaşmaktadır. Gel gelelim bizim vazife aşkıyla meftun zabitan, tedbiri elden bırakmamak adına, tam kadro halen Rus sefareti önlerinde, ve tam teçhizatlı olduğu halde Petri nöbetindedir. Avusturya-Macaristan sefaretinin kavası (elçilik kapıcısı) Raguzalı bir Hırvat olan (Hırvatistan o zaman Avusturya-Macaristan İmparatorluğu sınırları içersindedir) Nikola, daha ilk görüşte Petri'nin güzelliğine vurulmuş, onu zenanesi olarak himayesine almıştır. Zaman zaman onu elçilikte kaldığı kulübesinden çıkartıp, düzenli olarak devam ettiği, Beyoğlu'nun Tarlabaşı tarafındaki arka sokaklarından biri olan Kalyoncu Kolluğu (4) sokağındaki meyhaneye götürmekte, beraber içmektedirler. Sonra Sefaret Petri'yi, yine o zaman Avusturya'ya bağlı olan,  Trieste'ye gönderme kararı alır.

İstanbul'dan ayrılmadan bir gün önce, Hırvat kavas aşığından izin alarak, Dolapderesi'ndeki evine gidip, halen aşkıyla tutuşmakta olduğu küçük Peruz'un orada bulunan bir fotografisini hatıra olarak yanına almak ister. Bostan içindeki evine yaklaştığında, evin etrafında dolaşan zaptiye neferi Raif'i tanır. Hemen bostan kuyusunun ardına saklanır. Raif kulübeyi yoklayıp, içerde kimsenin olmadığını görür. Geri dönmek üzereyken, Petri'nin haince saldırısına maruz kalarak, aldığı bıçak yaraları neticesi oracıkta can verir. Geride kalan yetimler ne yapsın? Vah ki vah!Evet, 1876 yılı içindeyiz. Petri'nin dokuzuncu kurbanı şehadet şerbeti içmiş nefer Kargılı Raif'tir.

Petri bu hadiseden sonra o her zaman ki soğukkanlılığıyla kavasın yanına geri döner. Birlikte hiç bir şey olmamış gibi aynı meyhaneye gidip kafaları çekerler. Hatta olaydan haberi olmayan kavasın isteği üzerine,   T.H. Vafiadis  Fotoğrafhanesi'ne (5) gidip birlikte bir "Constantinople hatırası" fotografisi çektirirler. Bugün Petri'nin elimizide bulunan tek resmi budur.  Ertesi günü Petri, sefaret görevlileri tarafından Karaköy'den Avusturya bandıralı Tirol gemisine bindirilerek Trieste'ye yolcu edildi. Osmanlı makamları tanımış oldukları imtiyazlar dolayısıyla çaresizdi.

Bir tesadüf Petri'nin planlarını (eğer vardıysa tabii) değiştirmesine neden oldu. Aynı gemiyle Selanik'e dönmekte olan Ester hanımla karşılaşmıştı. Eşkalini polise, hem de gereksiz detaylar da vererek, bildirmiş olan Ester'e çok gücenmişti. Bu kadar yemiş içmişlikleri ve muhabbetleri vardı. Bilindiği gibi, muhbirlik bütün kültürlerde hoş karşılanmayan, affedilmez bir suç olarak görülür. Petri de farklı düşünmüyordu. Gece birlikte olmuşlardır. Sonra kamarasında Ester hanımı,  uykuda, yine bıçak marifetiyle, kalbine vurduğu o meşhur  darbesiyle  katletmiştir. Böylece onuncu katlinin altına da imzasını atmıştır. Aynı yıl içindeki 7. vakasıdır. Bu arada, Ester hanımın ölümüyle,kim bilir, belki de, bir yıldız daha doğamadan kayıp gitmiştir bu fani dünyadan.

Vak'adan sonra Petri, gemi henüz Çanakkale Boğazı'nda ağır ağır seyretmekteyken,  suya atlayarak karaya doğru yüzmeye başladı. Ancak boğazın  o bilinen şiddetli akıntılarından birine maruz kalıp, karaya ulaşamadan gözden kayboldu. Bunun üzerine gemi süvarisi, İstanbul'daki hem Osmanlı ve hem de sefaret makamlarına hadiseyi aktardı. Resmi olarak artık Petri "X" (eks) olmuştu. Dosyasını kapattılar. Heyhat! 1876, 1876,1876....

Öldü sanılan çevik Petri, biraz ilerde bulunan Giritli Hüseyin Arnabudaki kaptanın gemisinin arkasında bağlı olduğu halde yavaşça seyreden sandala kadar yüzmeyi başarmıştır. Akıntı da yardımcı olmuştur. Sonrasında, ona doğal olarak  bir kazazede muamelesi yapan Giritli denizciler tarafından Sisam adasının bir balıkçı köyüne bırakılmıştır.

Petri, adını orada  Kiryako olarak değiştirdi. Sisam'da(6) Apazya Valyanu adında bir fahişe, artık Kiryako olarak tanınan Petri'ye aşık oldu (hem nasıl!) ve onu himayesine aldı. Denizci Kefalonyalılar, tahmin edilebileceği gibi, etraftaydılar. Bir yabancının Sisam'a kazazede olarak bırakılmış olduğunu -muhtemelen Giritli denizcilerden- öğrenmişlerdi. Çok geçmeden Sisam'a geldiler. Bir intikam uğruna (yarab!!) nice Kefalonyalı palikarya (= yiğit) can vermiş olmasına, Kefalonya'nın demografik istatistiklerinde, tabii olmayan ölüm vakalarının bir kaç yıl içinde dramatik olarak artmasına rağmen, intikamdan vazgeçmiyorlardı.

Aspazya hanım, aranan kişinin Petri olduğunu hemen anlamıştı. Deli gibi aşık olduğu bu güzeller güzeli delikanlının hayatını kaybetmesini istemiyordu. Hemen eski kırıklarından balıkçı Hristodulos'un aracılığıyla, onu sadece keşişlerin yaşadığı Aynaroz'a (7)kaçırttı. Bu balıkçının da kavas Nikola meşrebinde bir adam olduğunu söylemeye  gerek bile yok. Rumlar arasında bu tür eğilimlerin tarihsel temellerinin, antik felsefi dayanaklarının olduğunu, ilim yuvası olan okullarda hiç değinilmeyen, popüler-ansiklopedik bilgilerimiz dolayısıyla, zaten biliyoruz. Gelgelelim, Aynaroz'a çıktıktan sonra, yolda işlediği günahların kefareti niyetine olsa gerek, Hristo orada kalarak keşiş olmaya karar verdi. Bir daha Sisam'a dönmedi.

Petri, Aynaroz'da iki yıl kaldı. 1877-9 yıllarında, Zograf Manastırı'nın (8) balıkçı keşişleriyle, özellikle de Kostas Vatakis'le birlikte yaşadı. Bu sırada, Vatakis'in Petri'den daha genç Apostolos adında - üstadın tabiriyle "tüysüz"- bir "dayak" ı yani "çömezi" vardı. Petri onunla aynı yatağı paylaşacak kadar sıkı dost olmuştu. Gelgelelim, bütün Kefelonya -haliyle- peşindeydi.Tabir caizse, küçük çaplı bir Kefelonyalı soykırımı yapmıştı Petri. Onun Aynaroz'da olduğunu öğrenmişlerdi. Fakat burasının kutsal bir konuma sahip olması onların ellerini kollarını bağlıyordu. Aynaroz'dan yardım almaları gerekiyordu. Çok geçmeden aranan kan bulundu. Petri'nin yatak arkadaşı Apostolos'u satın almayı başardılar. Aynaroz'a gizlice giren tetikçi yine bir Kefelonyalı Zaharidis, kurduğu pusuya kendisi düştü. Petri'nin kalbine sapladığı bir bıçak darbesiyle can verdi. Böylece, öbür dünyada bir "Kefelonya kolonisi" kurulmuş olabileceğini düşünmemizi meşrulaştıran, kısa bir süre zarfında, ardı ardına gelen Kefelonyalı göçüne bir yeni göçmen daha ilave edilmişti.Tabii kural gereği, dostları satanlara af yoktu. "Tüysüz" Apostolos da, Petri'nin kurbanları arasındaki yerini almıştı. Cinayet sayısı 12 olmuştur artık. Aynarozdan bir balıkçı sandalıyla civardaki Adalara ve oradan da 4 yıl aradan sonra İstanbul'a geri döner.

İstanbul'da ölmüş olduğu bilinmesine rağmen namı hâlâ yürümektedir. İlk işi Avusturya elçiliğindeki Hırvat kavas Nikola'yı aramak olur. Yardımına ihtiyacı vardır.  Ancak kavasın onun ayrılığından sonra düşmüş olduğu kara sevda nedeniyle kendisini alkole vermiş olduğunu öğrenir. Hemen müdavimi olduğu Kalyoncu Kolluğu'ndaki meyhaneye gider. Kavası orada bulur. Ancak daha kapıdan girer girmez, kavasın elinde birlikte çektirdikleri resmi meyhanede bulunanlara gösterek, alkollü olduğu halde ve bağırarak, devamlı aynı nakaratı tekrar ederek, "bu ben, bu da Petri, putânam (fahişem)" deyip duruyor ve orada hep aynı hikayeyi dinlemekten bıkmış olan müdavimlerin alaylarına neden oluyordu. Petri, kavasın yanına gitmeden, uzaktan tabancasını ateşleyerek , kavasın sebep olduğu bu rahatsızlık verici ortama son veriyordu. Tekrar kaçtı. Yıl 1880. 13.cinayet!

Ünlü kantocu Peruz hanım. Hikayedeki Peruz ile aynı Peruz mudur bilmiyorum. Reşat Ekrem bu konuda bir bilgi vermez. Ancak başka ünlü kantocu Peruz hanım da yok. Bu Peruz'le ilgili bir hikaye de Halide Edib hanımefendinin Mor Salkımlı Ev adıyla yayınlanmış anılarında var. Peruz hanım İcadiye taraflarında Kel Hasan Tiyatrosu'nda gösteri yaparken , her vakit tiyatronun önünde oturan dilenci kılıklı yaşlı bir adama tiyatroya geliş gidişlerinde  para ve simit verirmiş. Çocuk Halide Edib'i tiyatroya götüren uşak, bu adamcağızın vaktiyle hali vakti yerinde biri olduğunu, bütün parasını Peruz hanımın yediğini,  sonra da adamın bu hale düşmüş olduğunu söyler. Ressam Malik Aksel de İstanbul'un Ortası adlı kitabında Peruz'la ilgili olarak Halide hanımın anısını teyit eden şeyler anlatır. Aksel, Peruz'un Beşiktaş'ta Değirmencileriçi denilen bir mahalde, ahşap bir evin bodrum katında kimsesiz ve sefalet içinde ölmüş olduğunu belirtir. 

Bir süre Kuledibi'ndeki umumhanelerde sürttü. Burada, Horoz sokağındaki umumhanelerde çıkan yangından sonra yanında küçük fahişe Aliki ve onun küçük arkadaşı (yine üstada göre "çok güzel" olan) Ahilea isimli bir oğlan çocuğu olduğu halde,  o zaman ağırlıklı olarak bir Rum yerleşimi olan, B.Çekmece karşısında bulunan Kalikratya (9) isimli balıkçı köyünde, balıkçılar arasında, bir müddet huzur içinde yaşama olanağı bulmuştu. Burada kimse onu rahatsız edecek bir davranış içinde bulunmamıştı.

Ancak bir gün Galata'da bulunan Avrupa Tiyatrosu'nda kantoculuk yapan Peruz adlı bir kızın methini köydeki balıkçılardan duyduktan sonra onun halen unutamadığı kendi küçük Peruz'u olup olmadığını merak ederek, balıkçılar da yanında olduğu halde bir akşam Galata'daki tiyatroya geldi. Evet, bu onun Peruz'uydu. Gösteriden sonra yanına gittiğinde, onu Ahmet adlı Türk bir bahriye neferiyle sevişirken buldu. Genç neferi oracıkta, hem de genel kabul görmüş ananelere göre,  yılanın bile dokunmaması gereken fiillerden birisini işlemekte olduğu esnada, bıçağıyla dokunarak şehid etti. Nefer Ahmed'in şehid mertebesine ulaşması, sadece müslüman bir nefer olmasından değildir; maktul olmadan az önce işlemekte olduğu fiilden dolayıdır. Irkı ve dini ne olursa her objektif beşer, bu mertebenin Ahmed için bihakkın  kazanılmış olduğunu kabul edecektir. Ha bu arada, sonraları daha da ünlü bir Galata kantocusu olacak dilber  Peruz kaçmayı başarmıştır. Petri de bu 14.cinayetinden sonra kaçtı. Sene 1880.

Petri Salıpazarı istikametine doğru kaçtı. Oradan bir gemiye atlayarak İstanbul'dan tekrar ayrılmayı düşündü. Salıpazarı'na vasıl olduğunda, sanki üzerine vazifeymiş gibi, kendisini teşhis edip peşinden koşarak takip eden Hasan isimli bir sokak çocuğunu, burada bulunan bir odun deposunda pusuya düşürdü. Yine kalbine isabet ettirdiği bir darbeyle, çocuğun  görünür alemle ilişkisini kesti. Hasancık da böylece üzerine vazifeler almak gibi bir dertten ebediyen feragat etmiş oluyordu. 15.cinayet! Bu limanda mebzul miktarda bulunan Rum yelkenlilerden birine atlayarak, bu kez,  Odessa' ya doğru yol aldı. Vasıl olduğunda, Ayvazovski isimli bir Rus vapurunda ateşçi oldu.

Her cinayet haberi Kefelonya için Petri ihtimali demekti. Vapurda önceleri keyfi yerindeydi. Ancak ihtiyar kaptanla  birlikte vapurda yaşayan kaptanın genç ve (üstada göre "ateşli" ) metresi Petri'ye göz koymuştu. Onu baştan çıkarmayı başarmıştı.. Bu kadınla geçirilmiş bir "vuslat gecesi" nin sabahında (tabir merhum Koçu üstadımızındır), gidişatı iyi görmeyen ve velinimeti olan kaptanın tepkisinden çekinen Petri, Köstence'de vapuru terk eder. Yine bir Rum yelkenlisiyle Galata'ya döner.

Karaya ayak basar basmaz, Mumhane otellerinden birine girdi. Bir müddet sonra, onu tanıyan herkesin bildiği bir eğilimi, küçük fahişelere düşkünlüğü, karşısına Magdelana takma adını kullanan genç Kiryakiça'yı (10) çıkartan ortamı hazırlamıştır. Bu kız aslında, Petri'nin bu düşkünlüğünü bilen Kefelonyalıların  küçük fahişe rolü verdikleri, Petri'nin İstanbul'daki ilk kurbanı saygın korsan Lefteri'nin küçük kızıydı. Kız, Petri'yi Galata'da bol miktarda bulunan  çıkmaz  sokaklardan birinde bulunan  odasına götürdü. Orada pusuya düşürdü. Sabah çok erken saatlerde evden çıkan Petri'yi pusudaki (kim bilir, belki de son kalan erkek Kefelonyalılardan biri olduğu söylenebilecek) Lambo öldürdü. Lambo, Lefteri'nin en  küçük kardeşiydi. Petri vaktiyle ona da zenanelik etmişti. Böylece Petri efsanesi, 16 Ağustos 1880 yılında başladığı Galata'da bitmiş oluyordu. Öldüğünde 24-25 yaşlarındaydı. Petri'nin ölümüyle Galata, ama özellikle de soyunu yeniden üretme kaygusuna düşen, Kefelonya kavmi derin bir nefes almış oldu.

Üstad Reşad Ekrem merhumun araştırmasına göre, Petri'yle ilgili şu çarpıcı tespitler adli sicil dosyasında yer almaktadır:
-Vücut yapısı ile yüz çizgileriyle  kusursuz güzeldi.
- Sesi çok güzeldi. Köçeklere taş çıkartacak kadar güzel dans ederdi.
-Zenaneliğini yaptığı adamlara kendi avuçlarıyla şarap içirirdi.
-Kendisini arzulayan erkeklere gayet uysallıkla boyun eğerdi.
-Ayaklarına asla çorap giymezdi. Çıplak ayaklarına daima tulumbacıların yumurta topuklu, sivri burunlu şıpıdık denilen terliklerini giyerdi.
-Her cinayetinden sonra şıpıdıklarını vaka mahallinde bırakır, ve çıplak ayakla kaçardı.Şıpıdıklarını böylece adeta imza gibi kullanmıştı.
-Her cinayetinden önce avuçlarını koklar. kan kokusunu hissetmek isterdi.
-Çok içerdi. Küçük fahişelere ve güzel taze erkek çocuklarına düşkündü.
-Taze erkek çocuklar arasında, Aynaroz'da Apostolos; B.Çekmece'de, Ahilea; ve Köstence'de
 Şileli Miloris onun hayatında önemli bir yere sahip olmuşlardı (11).

Güftesi kendisine ait rumca bir şarkı da uzun yıllar Galata'da söylenmiştir.
"Dose mu krasi
Yemise to metis asimenias palamessu
Ne piyo to krasi ap tis fuhtessu
Dipsasmena dipsasmena.

(meali şöyle: bana şarap ver/gümüş avuçlarında/avuçlarına doldur/şarabı avuçlarından içeyim/kan kana)

NOTLAR (12):

1) Baloz, Galata'ya özgü, genellikle bir bodrum ve üstündeki kattan oluşan, bodrumu meyhane; kat kısmı, canlı müzik eşliğinde dans yapılabilen bir eğlence mekanı. Özellikle bodrum kısmı bir erkek mekanıdır. Sermet Muhtar Alus, bunların daha çok Karaköy, Necatibey Caddesi üzerinde yer almış olduklarını ve 1920'lerden sonra kaybolup gittiklerini söyler. Alus'a göre hemen hemen bütün müşterileri yabancı uyruklu denizcilerdi. Sözcük İtalyanca dans etmek fiilinden, "ballare" den türetilmiş olabilir.
2) Aya Mavri ya da Agia Mavria, bugünkü Yunanistan'ın K.batısında, Adriyatik Denizi ya da İyon Denizi denilen suların  Arnavutluk'a yakın kısımlarında bulunan, tarihi kalesiyle ünlü bir adadır. Bugünkü adı Levkas (güneyindeki kayaların görünümlerine atfen "beyaz" demektir)'dır. 
3) Kefolonya, yine Adriyatik ya da İyon Denizi üzerinde bulunan İyon adalarının en büyüklerinden biridir (yaklaşık 800 km2). Bilindiği gibi, bu adalar 1476'da, Fatih devrinde, Gedik Ahmet Paşa komutasında düzenlenen bir kuşatma seferinden sonra Osmanlı topraklarına dahil edilmişlerdi.
4) Kalyoncu Kulluğu sokağı ( halen bu adı taşıyan sokak) Rum Osmanlıların yoğun olarak yaşadıkları bir sokaktı. Sokağın adı, bir tür deniz ya da liman polisi işlevi gören kolluk kuvvetlerine ait (kolluk ismi, "kol vurmak" , yani devriye gezmek fiilinden türetilmiştir. "Karakol" sözcüğü de bu fiille bağıntılı olsa gerektir. Etimolojik olarak  Moğolca'ya dayandığı iddia edilir) bir polis merkezinin bu sokak üzerinde bulunmasından geliyor olmalıdır. Sokak, Beyoğlu'nun Tarlabaşı tarafında olduğuna göre, bu kolluk gücü Kasımpaşa ve civarının sahil güvenliğinden sorumlu olmalıydı.
5) Vafiadis Fotografhanesi, Sirkeci Tren Garı dahilinde bulunmaktaydı.Bu Yazının sonunda, Petri ve Hırvat kavas Nicola'nın birlikte çektirmiş oldukları fotografiyi, merhume Sabiha Bozcalı hanımefendinin Istanbul Ansiklopedisi için resmettiği şekilde görebilirsiniz.
6) Sisam Adası'nın bugünkü adı Samos'tur. Yunanistan'a ait bir Ege adasıdır. "9 Adalar" tabir edilen adaların en büyüğü ve Türkiye'ye en yakın olanıdır.Aynı zamanda, Osmanlı'dan bağımsızlığını kazanan ilk Ege adasıdır. 
7) Aynaroz, Yunanistan'ın K.doğusunda, Makedonya bölgesinde bulunan Athos Dağı (Oros Athos)'dur. Burası manastır ve kiliselerin bulunduğu ve sadece keşişlerin yaşadığı, bir zaman Yunanistan'ın Vatikan'ı işlevini görmüş, sadece 18 yaşından gün almış erkeklerin girebildiği bir yerdir. Aşağı yukarı 335 km2 büyüklüğünde ve 2000 m yüksekliğindedir.
8) Zograf Manastırı, Athos ya da Aynaroz Dağı'nda bulunan manastırların en eskilerinden birisidir. 10yy'da, Aziz Yorgi adına inşa edilmiştir. Yunancası Zografou'dur. Bulgar ortodokstur.
9) Kalikratya, bugünkü Büyük Çekmece'de bulunan Mimar Sinan Köyü'dür. Eski bir Rum yerleşkesidir. Buraya bugün Mimar Sinan adının verilmiş olması, orada bulunan ve Sinan tarafından inşa edilmiş köprüden dolayıdır.
10) Kiryakiça, bu ismin erkek versiyonu Kiryaki'dir. Bu isim, Karagöz kukla tiyatrosundaki komik doktorun da adıdır. Bilindiği gibi, bu doktor konuşurken Rumca ve İtalyaca sözcükleri birbirine karıştıran bir tiptir.Bazen adı Nikolaki de olabilmektedir.
11) Apostolos Kastro'nun keşiş olarak adı Spartacus idi. Ahilea Andoni,  "süslü balıkçı" namıyla bilinirdi.
12) Burada yazdığım notlar bana aittir. Reşad Ekrem merhuma atfedilmemelidir. Ayrıca yazının bütünü ve yorumlar da bana aittir. Zaten yazıda üstadın vurgularına, gerekli gördüğümde, adını zikrederek yer veriyorum. Burada sadece hikaye merhumdan alınmıştır. Hikaye ediş şeklinin sorumluluğu bana aittir.

Son olarak, dikkat edilirse, bu seri katilin hikayesi, onun ölümünden 8 yıl sonra, Londra'nın yoksulluğun ve sefaletin hakim olduğu Thames nehri liman ve kıyılarında icrai faaliyette bulunmuş olan "karındeşen" Jack adlı seri katilin hikayesiyle benzerlikler taşımaktadır ("Karın deşen Jack" in sonradan Kraliçe Viktorya'nın büyük oğlu Kral 7.Edward'ın oğlu Prens Albert Victor Edward ya da kısaca Prens Eddy olduğu onun genç yaşta frengiye bağlı bir hastalıktan dolayı ölümünden sonra anlaşılmıştı. Bu seri katile atfedilen 20 civarında cinayetin en az beş tanesinin kesin olarak Prens Eddy tarafından işlenmiş olduğu iddia edilir). Her iki seri katil de, "seri üretim" dönemi modernizminin (Viktorya ve Hamid modernizmleri)  "safra" tiplerindedir.  Petri hikayesinde, eşcinsel imaların fazlaca kullanılmış olması, tipin bu yönüyle idealizasyonu Reşad Ekrem merhumun cinsel eğilim ya da fantazileriyle alakalı olabilir. Bununla birlikte, cinsiyetler arasındaki segragasyonun tarihsel olarak bariz olduğu çevrelerde bu eğilimlerin nispeten yoğun olarak görüldüğü de bir vak'adır. Ancak bu olgu üzerinde, gerek Viktorya İngilteresi ve gerekse Abdülaziz ve Abdülhamid Türkiyesinde cinsellik üzerindeki baskıların, bastıran modernlik ve siyasal yapılar da dahil, direnen gelenek arasındaki yoğunlaşmış çatışma dikkate alınarak düşünülmesi gerekir.