Reşad Ekrem Koçu | İstanbul Ansiklopedisi ve Arşivi

GÜRBEY HİZ - FİRUZAN MELİKE SÜMERTAŞ [1]

Article | Reşad Ekrem Koçu, | İstanbul Ansiklopedisi ve Arşivi 

Reşad Ekrem Koçu. | Emre Ayvaz Arşivi 

Reşad Ekrem Koçu’nun (1905-1975) İstanbul Ansiklopedisi, 1944 yılından 1974 yılına ka-dar arada duraklamalarla beraber fasikül-ler halinde yayınlanmış ve bilindiği üzereKoçu’nun ölümü nedeniyle G harfi tamamlanama-dan yarıda kalmıştır. Maddelerin yazım sürecindeKoçu tarafından derlenen malzemelerden oluşanve yayınlananların yanı sıra, ansiklopediye dahilolma fırsatı bulamamış maddelere dair belgeleri deiçeren bir arşivin varlığı uzun zamandır kamuoyun-da bilinmektedir. Bu arşiv, 2018 yılında Kadir HasÜniversitesi tarafından satın alınmış ve akabindeÜniversite ve SALT arasındaki ortak protokole daya-nan bir proje ile dijital ortama aktarılmasına başlan-mıştır.

Bu sürecin çıktıları yakında kamuya açılacakve araştırmacılar, hem ansiklopedi malzemesine hemde Koçu’nun ansiklopediye dair biriktirdiği arşivine istanbulansiklopedisi.org adresinde erişim sağlayabileceklerdir.Arşivin dijitalleştirme çalışmaları devam ederkenbir yandan da İstanbul Ansiklopedisi’ne olan ilgiyiarttırmak için Kadir Has Üniversitesi ve SALT bir-likte çeşitli etkinlikler düzenledi. Sergi, sunumlar, atölyeler, lisans ve lisansüstü dersler ile beraberansiklopedinin farklı yönlerini tartışmak, olanakları-nı incelemek ve İstanbul’daki sosyal yaşama katkısı-nı keşfetmek mümkün oldu. Bu etkinliklerin bazılarıansiklopediyi daha geniş kesimler etrafında tartışmaimkanı sunarken bazıları ise daha derin incelemelereönayak oldu.

Bu çerçevede biz de, Koçu’ya ve onun İstanbulu’nadair yeni ufuklara kapı aralayacağını düşündüğü-müz bu dosyayı, proje sürecinin önemli başka bir adı-mı olarak öngördük. Dosyayı, hem arşivin kamuya< kazandırılmasından başlayarak proje sürecini tarihenot düşmek için hem de proje dahilinde beraber ça-lışma ve Koçu üzerine tartışma olanağı bulduğumuzbazı araştırmacıların Koçu’ya, Koçu’nun tarihçiliği-ne ve arşive yönelik yaklaşımlarını aktaracak şekil-de kurguladık. Bu kapsamda Arzu Erdem, İstanbulAnsiklopedisi Arşivi’nin Kadir Has Üniversitesi ta-rafından satın alınması ve akabinde başlayan projesürecinin niyetlerini anlatırken, Meriç Öner, SALT’tadevam eden dijitalleştirme sürecini hedeeri ve yön-temi üzerinden tartışıyor. Emre Ayvaz, yazısındaKoçu’nun nasıl çalıştığını ve ansiklopedisini nasıl tasarladığını arşivdeki farklı aşamalardan malzeme-lerin yardımıyla izini sürerken, Selim Kuru, Koçu’yuçevreleyen erkek yazarlar topluluğunun Koçu’yuanlamak üzere araçsallaştırılmasını öne çıkarıyor.Edhem Eldem, İstanbul Ansiklopedisi üzerindenKoçu'nun tarihçiliğini tartışmaya açarken, MehmetKentel, yazısında yine ansiklopedi aracılığıyla Beyoğ-lu ve Galata’ya dair üretilen anlatıların dönüşümünüirdeliyor.Umuyoruz ki, projenin sonuç ürünü kamuya açıl-dığında Koçu’nun zihin dünyası ve deneyimlediğiİstanbul’un yansımalarını içeren ansiklopedisi ve ar-şivinde etraıca dolaşmak mümkün olacak. Bu dos-yanın ise Koçu’nun evrenine seyahate yönelik adım-lara ilham vermesini diliyoruz.

[1] GÜRBEY HİZ - KADİR HAS ÜNİVERSİTESİ; UNIVERSITY OFWASHINGTON, SEATTLE 

FİRUZAN MELİKE SÜMERTAŞ - İSTANBUL KENTÜNİVERSİTESİ; BRANDENBURG TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

Firuzan Melike Sümertaş's research is on the urban/architectural/visual culture of the late Ottoman Empire and its capital city Istanbul, with a particular interest in the Greek-Orthodox community. She currently focuses on digital humanities methods. Sümertaş holds a PhD. in History from Boğaziçi University, Istanbul and B.Arch and M.A degrees from Middle East Technical University in Ankara, Department of Architecture, and Program in Architectural History. Besides IstanΠόλις (www.istanpolis.org(link is external)) collaborative lead by Christine Philliou, she collaborates with Namık Erkal, Haris Theodorelis Rigas and ANAMED at Koç University, Istanbul under the project entitled “Phanariot Materialities.” 

Dosya hazırlık sürecindeki yardımlarından dolayı Toplumsal Tarih dergisi çalışanlarına, yazarlarımızave Lorans Tanatar Baruh’a teşekkür ederiz.

1 “Reşad Ekrem Koçu: Tamamlanmamış bir İstanbul Ansiklopedisi ” araştırma projesi, 2018 - 2021yılları arasında Kadir Has Üniversitesi tarafından2018-BAP-19 proje kodu ile desteklenmiştir.Arzu Erdem’in koordinatörlüğünde Kadir HasÜniversitesi bünyesinde yürütülen projede,Gürbey Hiz, Firuzan Melike Sümertaş, AybikeBatuk, Ezgi Tuncer, Saitali Köknar, MehmetManyas, Serap Özyurt araştırmacı olarak;Bülent Tanju, Emre Ayvaz danışman olarak;Dilay Dik, Mehtap Kuru, Derya Dertli, YağmurTorun, Ayşe Buluş ise bursiyer öğrenciler olarakgörev almıştır. SALT ve Kadir Has Üniversitesiarasında imzalanan protokol ve gerçekleştirilenişbirliği çerçevesinde, SALT bünyesinde Meriç Öner,Lorans Tanatar Baruh, Cansu Yapıcı, Masum Yıldız,Sinan Çetin, Esra Nalbant, Tuğba Silahtar, ÖzgeErtem, Yonca Güneş Yücel, Elif Başgöl, Digilogueadına Lalin Akalan görev almıştır. Ayrıca dosyaeditörlerinden Gürbey Hiz, TÜBİTAK 2219 YurtDışı Doktora Sonrası Araştırma Burs Programıile desteklenen “Fragmanlaşan İstanbul: Reşad Ekrem Koçu’nun Ansiklopedi Öncesi Sözlüğü”başlıklı çalışmasını University of Washington’da gerçekleştirmektedir. Hiz, çalışmasında Koçu’nun ansiklopedi öncesi İstanbul hakkındaki çalışmalarını incelerken bahsi geçen arşiv projesinden de yararlanmaktadır.

2 15 Ocak - 16 Haziran 2019 tarihleri arasındaSALT Beyoğlu’nda gerçekleşen İstasyon: İstanbul Ansiklopedisi adlı sergi, ziyaretçilere hem basılmış ansiklopedi fasiküllerinde gezinmeye olanak sağladı hem de maddelerin dijital verilerini girmeye teşvik etti.

3 Sergi süresince gerçekleşen sunumlar sırasıyla;Arzu Erdem ve Meriç Öner, “İstasyon Programları”;Erdem Yücel, “Tanıklık”; Edhem Eldem, “Tarihçi Gözüyle Reşad Ekrem Koçu’nun İstanbul Ansiklopedisi ”; Suraiya Faroqhi, “TarihçilerArasında Reşad Ekrem Koçu”; Mehmet Kentel,“Galata Kulesi Şeklinde Çubuk Lülesi”; UğurTanyeli, “Koçu, İstanbul Ansiklopedisi ve ErkenModern İstanbul Popüler Kültürü.” Ayrıca 2021yılında Kadir Has Üniversitesi Mimarlık Bölümü İstanbul Konuşmaları kapsamında Firuzan Melike Sümertaş moderatörlüğünde gerçekleşen “ İstanbul Ansiklopedisi : Writing on People and their Place”başlıklı panele Cemal Kafadar, Shirine Hamadeh ve Çiğdem Kafescioğlu katıldılar.

4 Sergi süresince gerçekleşen atölyelerin yürütücüleriyle bilgisi sırasıyla; Meriç Öner ve Cansu Yapıcı, “ İstanbul Ansiklopedisi ’nde Tekrarlarve Şaşırtmacalar”; Ali Paşaoğlu, “Koçu’nun Surnamesi”; Ada Tuncer, “Muhayyel Peyzajlar”;Esra Kahveci, “İndeksten Anlatıya İstanbullar”;Aslıhan Şenel, “Erkek Kızlar, Haşmetli Yosmalarve Falcı Bacılar”; Asya Ece Uzmay ve Murat Tülek “Ansiklopediden Haritaya”; Atıl Aggündüz ve Oğul Öztunç, “Günlük Hayat Dedektiferi: Üçüncü Sayfa Hikayeleri”; Aslıhan Demirtaş ve Ali Cindoruk,“Rastgele!”; Sinem Serap Duran, “Video/Kolaj - Belge:Yaşam Katmanları”; Osman Bozkurt, Hasan Denizve Cemre Yeşil Gönenli, “ İstanbul Ansiklopedisi ’niFotoğrala Yorumlamak”.

5 2019 Bahar döneminde Kadir Has ÜniversitesiTiyatro Bölümü Lisans programında Özlem Hemiş yürütücülüğündeki “Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Tiyatro” dersi kapsamında öğrenciler, Koçu ve ansiklopedisi üzerine bkz. İstanbul ve İstanbul Ansiklopedisi başlıklı iki performans hazırlayıp SALT Beyoğlu’ndaAçık Sinema’da sahnelediler. Ayrıca, 2020 Güz döneminde Kadir Has Üniversitesi Mimarlık ve Kent Çalışmaları Yüksek Lisans programında Bülent Tanju yürütücülüğünde “Türkiye’deModernite, Mimari ve Kentsel Mekan” başlıklı ders, ansiklopedinin basılmış versiyonunu derinlemesine incelemeyi odağına aldı.

6 Bu kapsamda gerçekleşen bir başka etkinlik deprojenin 2020 yılı Ekim ayında 54. Middle EastStudies Association (MESA) Yıllık Konferansı kapsamında gerçekleştirilen “Reşad Ekrem Koçu’s İstanbul Ansiklopedisi and its Archive” başlıklı yuvarlak masa toplantısı oldu. Gürbey Hiz, Firuzan Melike Sümertaş ve Cansu Yapıcı’nın projeyi tanıttığı sunumlarının yanı sıra toplantıda Selim S. Kuru tartışmacı olarak yer aldı