defter-i hizan

 OSMANLI'DA PADİŞAH HUZURUNDA EŞCİNSELLERİN RESMİ GEÇİT TÖRENİ

Erkek eşcinsellerin ve erkek eşcinselliğinin Osmanlı’da ne denli itibar gördüğünü idrak etmemize vesile olan ve Evliya Çelebi’nin Seyahatname'sinde de yer bulan bir tarihi gerçekler...

“Erkek eşcinseller eskiden esnaftan sayılır ve padişahın huzurunda yapılan resmi geçitlere bile katılırlardı.”

Evet, erkek eşcinseller Osmanlı’da bir “meslek gurubu” olarak kabul edilerek “esnaftan” sayılmış, hattá hükümdarların sefere çıkmalarından önce düzenlenen büyük resmi geçitlere bile katılmışlardı.

İşte, Evliya Çelebi’nin meşhur “Seyahatname“sinde, 17. asır Osmanlı erkek eşcinsellerinin dördüncü murad’ın huzurunda yapılan bir geçit resmine yanlarında kendilerini pazarlayanlar olduğu halde katılmalarının anlatıldığı bahis şöyledir:

"Osmanlı zamanında müşteriye çıkan delikanlılara “hiz oğlanı” denirdi ve mesleklerini icra eden “hiz“lerin devlet tarafından kayıt altına alınmaları şarttı. Hayatını bu işten kazanan eşcinsel erkekler “defter-i hizan” yani “hizler defteri” denilen kütüğe yazılırlardı ve bugünden çok daha önemli bir farklılık söz konusuydu. Profesyonel erkek eşcinseller, “esnaftan” kabul edilirlerdi. Esnaf, o devirde ordunun bir bölümü sayılır, padişahın sefere çıkışından önce istanbul’da yapılan büyük geçit resmine bütün meslek grupları katılır ve “hizan“, yani eşcinseller de bu geçit resminde yer alırlardı."

Bu törenlerden birini, 17. asrın çok önemli bir ismi, Evliya Çelebi, meşhur “Seyahatname“sinde ayrıntılarıyla yazıyor. Zamanın hükümdarı dördüncü Murad’ın bir sefere çıkışından önce yapılan büyük resmi geçide askerlerin yanı sıra bütün İstanbul esnafının da katıldığını, meselá börekçilerin sanatçılarla, peksimetçilerin imamlarla, yelkencilerin de dalgıçlarla, imamlarla ve müezzinlerle bir arada yürüdüğünü ve binlerce kişilik kortejde “erkek eşcinsellerinin, deyyusların ve pezevenklerin” de yer aldığını yazmaktadır.

Evliya Çelebi, Seyahatname’sinin birinci cildinde her meslek grubunu ayrı ayrı anlattığı ve İstanbul’un esnaf tarihi bakımından bugün en önemli kaynak kabul edilen bu geçit resmi bahsinde, eşcinsellerin yürüyüşünü şöyle yazıyor:

Pasif dilber eşcinsel esnafı:

"Bunlar, evsiz-barksız 500 kişidir. Kendi kadir ve kıymetlerini bilmeyip Babulluk’ta, Kalatyonoz’da, Finde’de, Kumkapı’da, San Pavlo’da, Meydancık’ta, Kiliseardı’nda ve Tatavla’da malum işin yapıldığı yerlerde boğaz tokluğuna çalıştıkları sırada avlanıp Subaşı’nın (yani o zamanın emniyet müdürünün) tuzağına düşer ve deftere kaydedilirler. İşte, sözü edilen bu kişiler geçit resminde subaşı ile şakalar ederek yürürler. bunlar gibi daha nice esnaf mevcuttur ama anlatmakta hiç fayda yoktur ve sadece Subaşı tarafından bilinirler. resmi geçide katılan deyyusların sayısı 212, pezevenklerin adedi de 300’dür."

Evet, görüldüğü üzre 17. yüzyılda Osmanlı’da erkek eşcinselleri, pezevenk ve deyyuslarla birlikte esnaf taifesinden sayılıp itibar görürlermiş.

Osmanlı öncesi Türk devletlerinde ise eşcinsellik kutsanmazdı.